Explainer : जूनमध्ये उन्हाचा पारा का वाढतो? वातावरणाने का घेतला यू-टर्न? कारण आत्मचिंतन करायला लावणार?

Why Teperature Scorching in June:  मुंबईसह महाराष्ट्रातील काही भाग आणि दिल्ली येथे तीव्र उष्णता आहे आणि पुढील काही दिवसांत त्यातून आराम मिळण्याची शक्यता नाही. भारतीय हवामान विभागाने (IMD) अनेक राज्यांमध्ये उष्णतेच्या लाटेबाबत अलर्ट जारी केला आहे आणि लोकांना दुपारी १२ ते ४ वाजेपर्यंत घराबाहेर पडू नये आणि पुरेसे पाणी पिण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. नागपूरसह अनेक जिल्ह्यांमध्ये तापमान ४० ते ४५ अंशांपर्यंत पोहोचले आहे. हवामान विभागाने स्पष्टपणे इशारा दिला आहे की येत्या काही दिवसांत ते आणखी वाढू शकते. परंतु, प्रश्न असा उद्भवतो की १० दिवसांत असे काय झाले की मे महिन्यात असलेले आल्हाददायी वातावरण जूनमध्ये अक्षरशः बदलून गेले. 

मे महिन्यात उन्हाळा का संपला?

सामान्यतः मे महिन्यात तीव्र सूर्यप्रकाश आणि उष्णता असते, ज्यामुळे खूप त्रास होत असे. परंतु, या वर्षी संपूर्ण मे महिन्यात उष्णतेचा त्रास झाला नाही आणि हवामान आल्हाददायक राहिले. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, अगदी मध्य मे महिन्यातही पाऊस पडत राहिला आणि थंड वाऱ्याने लोकांना दिलासा दिला. प्रत्यक्षात, मे महिन्यात सामान्यपेक्षा जास्त पाऊस आणि कमी तापमानाचे मुख्य कारण म्हणजे कमी अक्षांशांमध्ये पश्चिमी विक्षोभांचे वारंवार आगमन. पश्चिमी विक्षोभ म्हणजे पूर्वेकडे जाणारे वारे, जे भूमध्य समुद्रातून येतात आणि त्यांच्या मार्गावर पाऊस किंवा बर्फवृष्टी करतात.

आयएमडीनुसार, मे महिन्यात सामान्यतः सामान्य तापमानापेक्षा जास्त तापमान दिसून येते. उत्तर, वायव्य आणि मध्य भारतात उष्णतेची लाट असते. या वर्षी मे महिन्यात फक्त एक किंवा दोन दिवस उष्णतेची लाट होती. ती नैऋत्य राजस्थानच्या काही भागांपुरती मर्यादित होती. खरं तर, या वर्षी मे महिन्यात दक्षिण आणि मध्य भारतीय प्रदेशांमध्ये अपवादात्मक पाऊस पडला आहे. संपूर्ण महिनाभर वायव्य भारतात वादळे आली, ज्यामुळे सामान्यपेक्षा जास्त पाऊस पडला आणि कमाल तापमान सामान्य किंवा सामान्यपेक्षा कमी राहिले.

मग जून महिन्यात उष्णता का?

जून महिन्याच्या सुरुवातीला पाऊस पडला, परंतु त्यानंतर पश्चिमी विक्षोभ निष्क्रिय झाले आणि पाऊस थांबला. मे महिन्यात सतत पाऊस पडत होता, परंतु जून महिन्यात पाऊस थांबल्यानंतर आकाश निरभ्र झाले आणि सूर्याची उष्णता आणि कोरड्या वाऱ्यांमुळे तापमानात पुन्हा वाढ झाली. यावर्षी नैऋत्य मान्सून केरळनंतर वेळेपूर्वी महाराष्ट्रात पोहोचला आणि त्याचा वेग बराच वेगवान होता. परंतु, २९ मे रोजी मान्सूनचा वेग कमी झाला, ज्यामुळे मान्सूनपूर्व क्रियाकलाप देखील थांबले. हवामान खात्याच्या मते, पुढील काही दिवस उत्तर भारतातील राज्यांमध्ये पावसाची शक्यता कमी आहे, ज्यामुळे तापमानात आणखी वाढ होण्याची शक्यता आहे. यासोबतच उष्णतेच्या लाटेची चिन्हे देखील आहेत.

जून महिन्यातील कडक उन्हाचा शरीरावर काय परिणाम?

हवामान खात्याने स्पष्टपणे इशारा दिला आहे की, दिवसा तीव्र सूर्यप्रकाश आणि उष्ण हवेचा परिणाम आरोग्यावर, विशेषतः मुले, वृद्ध आणि आजारी लोकांवर वाईट परिणाम करू शकतो. अशा परिस्थितीत, लोकांना दुपारी १२ ते ४ वाजेपर्यंत घराबाहेर न पडण्याचा आणि पुरेसे पाणी पिण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की उष्णतेच्या लाटेचा शरीरावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. उष्माघात, थकवा, डोकेदुखी आणि अगदी उष्माघात होण्याची शक्यता असते. अशा परिस्थितीत, लोकांना जास्त वेळ उघड्या आकाशाखाली राहणे आणि सावलीच्या ठिकाणी राहणे टाळण्याचा इशारा देण्यात आला आहे.

असे हवामान किती काळ टिकेल?

हवामान खात्याच्या मते, महाराष्ट्र, दिल्ली, पंजाब, हरियाणा, राजस्थान, उत्तर प्रदेश आणि बिहारसह संपूर्ण उत्तर भारतात तीव्र उष्णता आहे. या राज्यांमध्ये कमाल तापमान ४० ते ४५ अंश सेल्सिअस नोंदवले जात आहे आणि पुढील २-३ दिवस ते त्यापेक्षा जास्त राहण्याची अपेक्षा आहे. आयएमडीने ११-१२ जूनपर्यंत अनेक राज्यांमध्ये उष्णतेच्या लाटेचा इशारा देखील जारी केला आहे. यानंतर, हवामान बदलण्याची शक्यता आहे आणि काही जिल्ह्यांमध्ये हलक्या पावसासह वारे वाहण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे तापमान कमी होऊ शकते.

15 जून रोजी पावसाचा इशारा

हवामान विभागाने १5 जूनपासून पुन्हा हवामानात बदल होण्याची शक्यता वर्तवली आहे. आयएमडीनुसार, ११ जूनपासून हवामानात थोडा बदल होईल, तेव्हा आकाश बहुतेक स्वच्छ असेल आणि तापमान 43 अंशांपर्यंत किंचित कमी होण्याची शक्यता आहे. वाढलेल्या आर्द्रतेमुळे उष्णतेची तीव्रता कमी होणार नाही. हवामान विभागाच्या मते, 15 जून रोजी हवामानात स्पष्ट बदल दिसून येईल. या दिवशी हवामान 'उष्ण आणि दमट' असेल, परंतु त्याच वेळी 'गडगडाटासह पाऊस' पडण्याची शक्यता देखील आहे.

पुढील दोन दिवस म्हणजे १३ आणि १४ जून रोजी 'गडगडाट आणि विजांचा' इशारा देऊन पाऊस किंवा गडगडाटी वादळ होण्याची शक्यता आहे. १३ जून रोजी तापमान ३९ अंशांपर्यंत आणि १४ जून रोजी ३८ अंशांपर्यंत घसरण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे लोकांना काही प्रमाणात दिलासा मिळू शकेल. हवामान विभागाच्या मते, १५ जूनपर्यंत हलका पाऊस किंवा गडगडाटासह पाऊस पडू शकतो आणि तापमान ३८ अंशांच्या आसपास राहील.