Maharashtra Bhushan: कोण आहेत राम सुतार? जे होणार महाराष्ट्रातील सर्वोच्च पुरस्काराने सन्मानित!

राम सुतार

Ram Sutar: ज्येष्ठ शिल्पकार राम सुतार यांना महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार जाहीर झालाय. मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी विधानसभेत यासंदर्भातील घोषणा केली. राम सुतार यांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1925 रोजी महाराष्ट्रातील धुळे जिल्ह्यातील गोंदूर येथे झाला. 1955 मध्ये ते दिल्लीला आहे आणि माहिती प्रसारण मंत्रालयाचा भाग बनले. राम सुतार यांच्या कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती फारशी चांगली नव्हती. वडील सुतार होते. कठीण परिस्थितीतही राम हे अभ्यासात अव्वल राहिला. राम यांनी लहानपणापासूनच चित्रकला सुरू केली. त्यांचे गुरू रामकृष्ण जोशी यांना त्यांच्यात क्षमता दिसली. आपल्या गुरुंच्या सल्ल्यानुसार राम सुतार यांनी मुंबईतील जेजे स्कूल ऑफ आर्ट्समध्ये प्रवेश घेतला.जेजे स्कूलमध्येच शिल्पकलेकडील माझा कल वाढल्याचे ते सांगतात. त्यांच्या जीवनाविषयी सविस्तर जाणून घेऊया. 

सरकारी नोकरी कायमची सोडली

राम सुतार त्यांच्या पत्नी प्रमिला आणि मुलगा अनिल यांच्यासोबत दिल्लीला आले होते. ते माहिती आणि प्रसारण मंत्रालयाच्या प्रदर्शन आणि प्रसिद्धी विभागाचा भाग बनले. पण त्यांना नोकरीत रस नव्हता. त्यांना सरकारी कार्यालयांचे वातावरण आवडले नाही. मग त्यांनी कायमस्वरूपी सरकारी नोकरी सोडली. तिथे काम करताना त्याने काही शिल्पे बनवली. नोकरी सोडून त्यांनी पुतळा बनवण्यासारखे आव्हानात्मक काम हाती घेतले.  तुम्हाला मनापासून काही हवे असेल तर ते मिळते, असे ते सांगतात. 1961 मध्ये गांधी सागर धरणावर चंबळ देवीची 45 फूट उंच मूर्ती तयार करण्याची संधी त्यांना मिळाली. राम सुतार यांनी 300 फूट उंच जटायूची कांस्य मूर्ती बनवली.  जटायूच्या पुतळ्यानंतर त्यांनी अयोध्येत श्रीरामाची मूर्ती बनवली. त्यांनी ट्रस्टला भगवान रामाची मूर्ती बनवण्यासाठी दोन पर्याय दिले होते, त्यापैकी एक युद्धाच्या स्थितीत असलेली मूर्ती होती आणि दुसरी मूर्ती भगवान राम यांना अयोध्येचा राजा म्हणून दाखवणारी होती. 

राम सुतार यांनी संसद भवन परिसरात महात्मा गांधी, महाराजा रणजित सिंग, महात्मा ज्योतिराव फुले, छत्रपती शाहू महाराज, पंडित नेहरू, इंदिरा गांधी, सरदार पटेल, जयप्रकाश नारायण इत्यादींचे पुतळेही बनवले. यापैकी, संसद भवनात बसवलेला ध्यानस्थ अवस्थेतील महात्मा गांधींचा पूर्णाकृती पुतळा अद्भुत आहे. संपूर्ण देश टीव्हीवर किंवा वर्तमानपत्रात त्या पुतळ्यासमोर विरोधी खासदारांचा निषेध पाहतो. प्रत्येक भारतीय आणि मराठी व्यक्तीप्रमाणे, सुतार देखील छत्रपती शिवाजी महाराज एक धर्मनिरपेक्ष राजा होते असे मानतात. संसद भवनात बसवण्यात आलेला छत्रपती शिवाजीचा 18 फूट उंच तांब्याचा पुतळा राम सुतार यांनी साकारला.

कांस्यपदकावरील शास्त्रीय काम

राम सुतार यांनी कांस्य, दगड आणि संगमरवरी दगडात अनेक पुतळे कोरले आहेत. पण त्यांना कांस्य शिल्पे तयार करणे जास्त आवडते. कांस्यापासून बनवलेले पुतळे शतकानुशतके टिकतात कारण तो एक मजबूत आणि टिकाऊ धातू आहे. तो तुटण्याची किंवा खराब होण्याची शक्यता कमी असते. बदलते तापमान, आर्द्रता आणि इतर पर्यावरणीय घटकांना कांस्य तोंड देऊ शकते. कांस्य पुतळ्यांना कमी देखभालीची आवश्यकता असते. त्यांना फक्त स्वच्छतेची गरज असते. साधारणपणे कोणतेही विशेष उपचार किंवा संरक्षक आवरण लावण्याची आवश्यकता नसते. म्हणूनच शतकानुशतके पुतळे आणि इतर कलाकृतींसाठी कांस्य वापरले जात आहे. हजारो वर्षे जुन्या कांस्य मूर्ती अजूनही चांगल्या स्थितीत असल्याचे राम सुतार सांगतात.

राम सुतार यांनी लोहपुरुष सरदार पटेल यांच्या प्रसिद्ध पुतळ्या 'स्टॅच्यू ऑफ युनिटी' द्वारे स्वतःला महान शिल्पकारांच्या श्रेणीत समाविष्ट केले. हा जगातील सर्वात उंच पुतळा आहे, जो 182 मीटर (597 फूट) उंच आहे. याचे उद्घाटन पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 31 ऑक्टोबर 2018 रोजी केले. हे स्मारक सरदार सरोवर धरणापासून 3.2 किमी अंतरावर बांधले आहे. जगातील दुसऱ्या क्रमांकाची सर्वात उंच मूर्ती चीनमधील स्प्रिंग टेम्पल बुद्ध आहे, ज्याची एकूण उंची 153 मीटर (502 फूट) आहे. राम सुतार सांगतात की सरदार पटेल यांच्या पुतळ्याचे काम ऑक्टोबर 2018 मध्ये पूर्ण झाले. 'स्टॅच्यू ऑफ युनिटी' तयार करण्यासाठी त्यांना त्यांचा मुलगा अनिल सुतार आणि इतर डझनभर सहकाऱ्यांकडून दिवसरात्र सहकार्य मिळाले. यामुळे त्यांना आंतरराष्ट्रीय कीर्ती मिळाली.

महात्मा गांधींची कलाकृती

राम सुतार यांच्या बालपणापासूनच त्यांच्यावर महात्मा गांधींचा त्यांच्या जीवनावर प्रभाव होता. त्यांनी गांधींच्या गावाला भेट दिली आणि त्यानंतर त्यांच्या आयुष्याचा मार्ग बदलला. मृदुभाषी राम सुतार यांनी शेकडो सेलिब्रिटी आणि देवी-देवतांचे पुतळे बनवले आहेत पण गांधीजींचे पुतळे बनवण्यात अपार आनंद मिळत असल्याचे ते सांगतात. त्यांनी 1948 मध्येच गांधीजींचा पुतळा बनवला होता. संसद भवनातील गांधीजींचा पुतळा 17 फूट उंच आहे.संसदेतील गांधीजींचा पुतळा हे आपल्या सर्वोत्तम कामांपैकी एक असल्याचे राम सुतार यांना वाटते.