Congress hand symbol: କଂଗ୍ରେସକୁ କେମିତି ମିଳିଥିଲା ‘ହାତ’ଚିହ୍ନ ?

Congress hand symbol: ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ 2024 ପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶକ୍ତି ସହିତ ପ୍ରଚାର କରୁଛନ୍ତି। ବଡ ନିର୍ବାଚନ ରାଲିରେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥାଏ । ଦଳର ବଡ଼ନେତା ରାଲିର ମୁଖ୍ୟପୋଷ୍ଟରେ ଯେତିକି କେନ୍ଦ୍ରରେ ନଥାନ୍ତି ପ୍ରତୀକ ସେତିକି କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥାଏ ।  କିନ୍ତୁ କାହିଁକି? ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ଯେ, ଭୋଟରମାନେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ଦେଖି ଭୋଟ୍ ଦିଅନ୍ତି ।  ଇଭିଏମରେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ଆସେ, ନେତାଙ୍କ ଚେହେରା ନୁହେଁ । ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କ ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକଗୁଡିକର ମଧ୍ୟ  ନିଜସ୍ୱ ଇତିହାସ ରହିଛି । ଆଜି ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ବିଜେପି କିପରି ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ପାଇଥିଲେ । କେମିତି ହାତୀ ବଦଳରେ ହାତ ହୋଇଥିଲା କଂଗ୍ରେସର ଚିହ୍ନ । ଆଉ କେମିତି ଦୀପରୁ ପଦ୍ମ ଧରିଥିଲା ବିଜେପି ।

ଆଜି କଂଗ୍ରେସର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ହେଉଛି ହାତ ।  କିନ୍ତୁ 1951 ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଏହାର ଚିହ୍ନ ଭିନ୍ନ ଥିଲା। ଗୋଟିଏ ସମୟରେ କଂଗ୍ରେସ ପାଖରେ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ହାତୀ କିମ୍ବା ସାଇକେଲ ବାଛିବାର  ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କଂଗ୍ରେସ କାହିଁକି ନିର୍ବାଚନର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଏହି ‘ହାତ’କୁ  ବାଛିଲା।

ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ (INC) ହେଉଛି ଦେଶର ସର୍ବ ପୁରାତନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ। ଏହା ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଯେତେବେଳେ 1951-1952 ମସିହାରେ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ କଂଗ୍ରେସ ଯୋଡ଼ି ବଲଦ ଚିହ୍ନରେ ନିର୍ବାଚନ ଲଢିଥିଲା । ଏହି ପ୍ରତୀକ ସାଧାରଣ ଲୋକ ଏବଂ କୃଷକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ଧରି କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଏହି ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ 1970-71 ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସରେ ବିଭାଜନ ହୋଇଥିଲା। ଦଳକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହେବାରୁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ଯୋଡ଼ି ବଳଦ ପ୍ରତୀକକୁ ଜବତ କରିଥିଲେ ।

କାମାରାଜଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଥିବା ପୁରୁଣା କଂଗ୍ରେସକୁ ତ୍ରିରଙ୍ଗାରେ ଚରଖା ଚିହ୍ନ ଓ  ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱାଧିନ  କଂଗ୍ରେସ ଦଳକୁ ଗାଇ ଓ ବାଛୁରୀର ପ୍ରତୀକ ଦେଇ ଏହି ବିବାଦର ସମାଧାନ କରିଥିଲା । ତେବେ ଏକ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସ ରେ ପ୍ରତୀକକୁ ନେଇ ପୁଣି ବିବାଦ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

1977 ରେ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଶେଷ ହେବା ପରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ କଂଗ୍ରେସର ଲୋକପ୍ରିୟତା ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା। ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଗାଇ ଏବଂ ବାଛୁରୀର ପ୍ରତୀକ ମଧ୍ୟ ଜବତ କରିଥିଲେ। କଂଗ୍ରେସ ଏକ କଠିନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରୁଥିଲା। ଅସୁବିଧାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତତ୍କାଳୀନ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ୱାମୀ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରେନ୍ଦ୍ର ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦନ ନେବାକୁ ଯାଇଥିଲେ ।  କୁହାଯାଏ ଯେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଚୁପ୍ ରହିଲେ। କିଛି ସମୟ ପରେ ସେ ତାଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତ ଉଠାଇ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ । କଂଗ୍ରେସର ବର୍ତ୍ତମାନର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ର କାହାଣୀ ଏହିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

ହାତୀ, ସାଇକେଲ ଏବଂ ହାତର  ବିକଳ୍ପ

1979 ରେ କଂଗ୍ରେସର ଆଉ ଏକ ବିଭାଜନ ପରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ କଂଗ୍ରେସ (I) ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ବାଛିବା ଶେଷ କରିବାକୁ ସେ ବୁଟା ସିଂଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ପଠାଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ହାତୀ, ସାଇକେଲ ଏବଂ ଖୋଲା ହାତର ବିକଳ୍ପ କଂଗ୍ରେସ (I) ର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଦେଇଥିଲା। ଦଳର ନେତା ଆର.କେ ରାଜାରତ୍ନମଙ୍କ ଧାରଣା ଏବଂ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଏହି ନିର୍ବାଚନକୁ ପ୍ରତୀକ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ।

ନୂତନ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନରେ କଂଗ୍ରେସ ସେତେବେଳ ବଡ଼ ବିଜୟ ହାସଲ କରିଥିଲା । ଏହି ପ୍ରତୀକ ପାର୍ଟୀ ପାଇଁ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା । କାରଣ ଇନ୍ଦିରା ଏହାପରେ ପୁଣି କ୍ଷମତାକୁ ଫେରିଥଇଲେ ।  ସେବେଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରାର୍ଥୀମାନେ ଏହି ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନ ଲଢନ୍ତି ।

କୌତୁହଳର ବିଷୟ ଯେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଂଗ୍ରେସକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଦୁଇଟି ବିକଳ୍ପ ପରେ ବଡ଼ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ପାଲଟିଥିଲା। ଚରିତ୍ରବାଦୀ ଲୋକପ୍ରିୟ ନେତା କାଂଶିରାମ 1984 ରେ BSP ଅର୍ଥାତ୍ ବାହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ହାତୀକୁ ଏହାର ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତୀକ କରିଥିଲେ। ଏଥି ସହିତ, ମୁଲାୟମ ସିଂ 1992 ରେ ସମାଜବାଦି ପାର୍ଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ 'ସାଇକେଲ'କୁ ବାଛିଥିଲେ।

ଦୀପରୁ ପଦ୍ମ

ପ୍ରଥମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ବିଜେପି ସେତେବେଳେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଘ  ଥିଲା। ଜନ ସଂଘ ଗଠନ ସମୟରେ ଏହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଏକ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପ୍ରଦୀପ ଥିଲା ।  ସେହି ନିର୍ବାଚନରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦଳ ଥିଲା କିସାନ ମଜଦୁର ପ୍ରଜା ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟି, ଯାହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ‘କୁଡ଼ିଆ’ଘ ଥିଲା ।  1977 ର ନିର୍ବାଚନରେ, ପ୍ରଜା ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟି,ଜନସଂଘ ଓ ଲୋକଦଳର ବିଲୟରେ ଜନତା ପାର୍ଟି ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ଯାହାର ପ୍ରତୀକ ଥିଲା ହଳଲଙ୍ଗଳ ସହିତ କୃଶକ । ଏଥିରେ ଜଣେ ଚାଷୀ କାନ୍ଧରେ ଲଙ୍ଗଳ ଧରିଥିବା ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା । ତେବେ ଦ୍ୱୈତ୍ୱ ସଦସ୍ୟତାକୁ ନେଇ ହୋଇଥିବା ବିବାଦରେ ଜନସଂଘର ନେତା ଜନତା ପାର୍ଟିରୁ ବାହାରି ଯାଇ ନୂଆ ଦଳ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଯାହା ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ବିଜେପି ବା ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି । ୧୯୮୦ରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥଇବା ବିଜେପିକୁ କମିଶନ ସେତେବେଳେ ପଦ୍ମ ଚିହ୍ନ ଦେଇଥିଲେ । ପ୍ରଦୀପରୁ ପଦ୍ମକୁ ଜନସଂଘର ଯାତ୍ରା ବିଜେପିର ବିରୋଧୀ ଦଳରୁ ଦେଶର ଶାସକ ଓ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦଳରେ ପରିଣତ ହେବାର କାହାଣୀ ।