Dr Manmohan Singh: ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଙ୍କଟରୁ ଏମିତି ବଞ୍ଚାଇଥିଲେ ମନମୋହନ ସିଂହ, ସାଧାରଣ ନାଗରିକ ଭାବେ ଆପଣ ଜାଣିବା ଜରୁରୀ

Dr Manmohan Singh: ବିଶ୍ଵର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଭାରତର ଆବିର୍ଭାବ ଏପରି ଏକ ଧାରଣା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ଶୁଣନ୍ତୁ, ଭାରତ ଏବେ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଛି। ଆମେ ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରୁ ମୁକୁଳିବୁ, ଜିତିବୁ। କେବଳ ଭାରତକୁ ବିଶ୍ୱ ବଜାର ପାଇଁ ଖୋଲିନଥିଲା ବରଂ ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନୀକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ମଧ୍ୟ ସହଜ କରିଥିଲେ। ଦେଶରେ ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜକୁ ଶେଷ କରିବାର ଶ୍ରେୟ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ । ମନମୋହନ ସିଂହ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବା ବେଳେ ମନରେଗା ଏବଂ ଆଧାର କାର୍ଡ ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

Dr Manmohan Singh: ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରୀକରଣର ଚେହେରା ଥିବା ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କର ଡିସେମ୍ବର ୨୬ ତାରିଖ ଗୁରୁବାର ପରଲୋକ ଘଟିଛି। ୯୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ଶେଷ ନିଃଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ଗୁରୁବାର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟାବସ୍ଥା ବିଗିଡ଼ିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀ ଏମ୍ସ ହସ୍ପିଟାଲରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିଲା। ମନମୋହନ ସିଂହ ୨୦୦୪ରୁ ୨୦୧୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସେ ୧୯୯୧ରୁ ୧୯୯୬ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ। ମନମୋହନ ସିଂହ ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ବ୍ୟତୀତ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କର ଗଭର୍ଣ୍ଣର, ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରେ ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରାମର୍ଶଦାତା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।  ଦେଶ ଗୁରୁତର ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ବେଳେ ୧୯୯୧ରେ ମନମୋହନ ସିଂହ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଭଣ୍ଡାରରେ ମାତ୍ର ଦୁଇ ମାସର ଭଣ୍ଡାର ବାକି ରହିଥିଲା। ସେହି ଗମ୍ଭୀର ପରିସ୍ଥିତିରେ ଆମଦାନୀ ପାଇଁ ଦେଶକୁ ନିଜର ସୁନା ବିଦେଶରେ ବନ୍ଧକ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ସେହି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୟରେ ଡକ୍ଟର ସିଂହ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବା ସମୟରେ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରୀକରଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଅସୁବିଧାରୁ ବାହାର କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ । 

ମନମୋହନ ସିଂହ ଥିଲେ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାରର ଚେହେରା
ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କ ଦେଶ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଅବଦାନ ଥିଲା ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ଆରମ୍ଭ କରିବା। ଏହା ଅଧୀନରେ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହ୍ରାସ କରିବା, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ (ଏଫଡିଆଇ) ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଏବଂ ଢାଞ୍ଚାଗତ ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା। ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ବିଶ୍ୱ ବଜାର ପାଇଁ ଖୋଲା ଯାଇଥିଲା। ଦେଶରେ ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜକୁ ଶେଷ କରିବା ଏବଂ ମନରେଗା ଓ ଆଧାର ଭଳି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଆରମ୍ଭ କରିବାରେ ଡ.ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା। ୧୯୯୧ରେ ଭାରତର ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ ସନ୍ତୁଳନ ନୈରାଶ୍ୟଜନକ ନିଅଣ୍ଟରେ ରହିଥିଲା। ଏହାର ବାହ୍ୟ ଋଣ ୧୯୯୧ ରେ ୩୫ ବିଲିୟନ ଡଲାରରୁ ଦ୍ୱିଗୁଣିତ ହୋଇ ୬୯ ବିଲିୟନ ଡଲାରରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା। ଭାରତ ପାଖରେ ବହୁତ କମ୍ ସମୟ ଓ ଅର୍ଥ ଥିଲା। ଏହାପରେ ଆମର ଚଳନ୍ତା ଆପାତକାଳିନ ନିଅଣ୍ଟର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପଦକ୍ଷେପ ସ୍ୱରୂପ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ନିଜର ସୁନା ଅଂଶଧନ କୁ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ ନିୟୁତ ଡଲାର ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଡକ୍ଟର ସିଂହ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଅନେକ ସଂସ୍କାର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ସେ "ମାନବିକ ଚେହେରା ସହିତ ସଂସ୍କାର" ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଏହି ସଂସ୍କାର ଦ୍ୱାରା ମନମୋହନ ସିଂହ ଖେଳକୁ ବଦଳାଇ ଦେଶକୁ ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟରୁ ବାହାର କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ।

ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜ୍ ଶେଷ, ମନରେଗା ଓ ଆଧାର ଆଣିବା ପାଇଁ ଋଣ
ଶିଳ୍ପ ନୀତି, ୧୯୯୧ ପ୍ରଚଳନ ପରେ ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଲେଖାଯାଇଥିଲା। ଏହି ସଙ୍କଟରୁ ମୁକୁଳିବା ପାଇଁ ମନମୋହନ ସିଂହ ଚଳିତ ବଜେଟରେ ଭାରତୀୟ ବଜାରକୁ ବିଦେଶୀ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଖୋଲି ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସରକାରଙ୍କୁ କିଛି ମାସ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ସଫଳତା ଦେଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୧ରେ ଭାରତ ସରକାର ବିଦେଶରେ ବନ୍ଧକ ରଖିଥିବା ସୁନାକୁ ରିଡିମ କରି ଆରବିଆଇକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ । ସିଂହ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରୀକରଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଜୁଲାଇ ୨୪, ୧୯୯୧ରେ ତତ୍କାଳୀନ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହ ତାଙ୍କ ବଜେଟ୍ ଭାଷଣରେ କହିଥିଲେ, ଭିକ୍ଟର ହ୍ୟୁଗୋ ଥରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଯାହା ସମୟ ଆସିଛି, ଦୁନିଆର କୌଣସି ଶକ୍ତି ଏହାକୁ ରୋକିପାରିବ ନାହିଁ। ... ବିଶ୍ଵର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଭାରତର ଆବିର୍ଭାବ ଏପରି ଏକ ଧାରଣା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ଶୁଣନ୍ତୁ, ଭାରତ ଏବେ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଛି। ଆମେ ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରୁ ମୁକୁଳିବୁ, ଜିତିବୁ। କେବଳ ଭାରତକୁ ବିଶ୍ୱ ବଜାର ପାଇଁ ଖୋଲିନଥିଲା ବରଂ ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନୀକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ମଧ୍ୟ ସହଜ କରିଥିଲେ। ଦେଶରେ ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜକୁ ଶେଷ କରିବାର ଶ୍ରେୟ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ । ମନମୋହନ ସିଂହ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବା ବେଳେ ମନରେଗା ଏବଂ ଆଧାର କାର୍ଡ ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।