ECI Selection Process: ଭାରତରେ କିପରି ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ, କିଏ କରିଥାନ୍ତି ନିଯୁକ୍ତ? ଜାଣନ୍ତୁ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Election Commission of India: ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁଯାୟୀ ଦେଶର ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସାମ୍ବିଧାନିକ ତଥା ସ୍ୱାଧୀନ ସଂସ୍ଥା। ୧୯୫୦ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୫ ତାରିଖରେ ଭାରତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା। ନିୟମିତ ବୈଠକ ଏବଂ ଦସ୍ତାବିଜ ପରିଚାଳନା ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ | ଆୟୋଗ ସମ୍ପର୍କିତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସମସ୍ତ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ପାଖରେ ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଛି।

How Is The Election Commissioner Appointed In India: ବିଶ୍ୱର ସବୁଠୁ ବଡ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଦେଶ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ଭାରତ। ନିର୍ବାଚନ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସବୁବେଳେ ନିର୍ବାଚନ ସ୍ଥିତିରେ ରହିଥାଏ। ଦେଶରେ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କାର୍ଯ୍ୟ ଭାରତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଦ୍ୱାରା କରାଯାଇଥାଏ। ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁଯାୟୀ, ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରିବାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସଦ ଏବଂ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏବଂ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ଲାଗି ହେଉଥିବା ଆୟୋଜନ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗଙ୍କ ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି। ଭାରତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ନିଜସ୍ୱ ପୃଥକ ସଚିବାଳୟ ରହିଛି। ଯେଉଁଠାରେ ପ୍ରାୟ ୩୦୦ ଅଧିକାରୀ ଏବଂ କର୍ମଚାରୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ହେଲେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କଥା ହେଉଛି ଯେ ଭାରତରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ, ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ କିଏ ଚୟନ ଏବଂ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥାନ୍ତି? 

ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁଯାୟୀ ଦେଶର ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସାମ୍ବିଧାନିକ ତଥା ସ୍ୱାଧୀନ ସଂସ୍ଥା। ୧୯୫୦ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୫ ତାରିଖରେ ଭାରତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା। ନିୟମିତ ବୈଠକ ଏବଂ ଦସ୍ତାବିଜ ପରିଚାଳନା ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ | ଆୟୋଗ ସମ୍ପର୍କିତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସମସ୍ତ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ପାଖରେ ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଛି। ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆୟୋଗରେ କେବଳ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ପଦ ରହିଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏଥିରେ ଜଣେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ଏବଂ ୨ ଜଣ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ପଦବୀ ରହିଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ଆପଣଙ୍କ ମନରେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଆସୁଥିବା ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ଦୁଇ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର କିପରି ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି?

ଦେଶରେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ଏବଂ ୨ ଜଣ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କରିଥାନ୍ତି। ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା-୩୨୪ (୨) ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତ କରିବାର କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି। ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୬ ବର୍ଷ ପାଇଁ କିମ୍ବା ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥିର ହୋଇଛି। ଯେଉଁଠାରେ ରାଜ୍ୟରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥାନ୍ତି।

ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସ୍ତରରେ ହୋଇଥାଏ। ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ମିଳୁଥିବା ଦରମା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ମିଳିଥାଏ। ହେଲେ ହାଇକୋର୍ଟ ଏବଂ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଠାରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଆବେଦନ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ନିଯୁକ୍ତି ସମ୍ପର୍କିତ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇ ପାରିବ।

ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସମ୍ପର୍କରେ ସରକାରୀ କିମ୍ବା ରାଜନୈତିକ ହସ୍ତକ୍ଷେପରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। କୌଣସି ଅସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଯଦି ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ ହଟାଇବାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡେ, ତାହେଲେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ କେବଳ ଭାରତୀୟ ସଂସଦ ଦ୍ୱାରା ଏକ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରି ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପଦରୁ ହଟା ଯାଇପାରିବ।

ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସହଯୋଗ କରିବାକୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗରେ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତିନି ଜଣ ଉପନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ମହାନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଏହି ପଦରେ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବାରୁ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଏ। ସେମାନଙ୍କର ଚୟନ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଛି। ସେହିଭଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ମୁଖ୍ୟ ଶାସନ ସଚିବ, ସଚିବ, ଉପ ସଚିବ ଏବଂ ଉପ ନିର୍ଦେଶକ ପଦବୀରେ ନିଯୁକ୍ତି ହୋଇଥାଏ।