मुंबई : केंद्रीय लोकसेवा आयोग परीक्षा (UPSC) ही भारतातील सर्वात कठीण परीक्षांपैकी एक मानली जाते आणि ही परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यावरच IAS, IPS, IES किंवा IFS अधिकारी म्हणून निवड केली जाते. या सर्व अधिकाऱ्यांचे काम वेगळे आहे आणि त्यांच्या भूमिका वेगळ्या आहेत. आयएएस आणि आयपीएसमध्ये काय फरक आहे आणि दोन्हीमध्ये कोण अधिक शक्तिशाली आहे ते आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत.


IAS-IPS ची निवड कशी केली जाते?


COMMERCIAL BREAK
SCROLL TO CONTINUE READING

यूपीएससी मुख्य परीक्षेचा निकाल जाहीर झाल्यानंतर, उमेदवाराला तपशीलवार अर्ज (डीएएफ) भरावा लागतो, ज्याच्या आधारावर व्यक्तिमत्व चाचणी घेतली जाते. फॉर्म भरलेल्या माहितीच्या आधारे मुलाखतीदरम्यान प्रश्न विचारले जातात. मुलाखतीत मिळालेले गुण जोडून गुणवत्ता यादी तयार केली जाते आणि या आधारावर अखिल भारतीय रँकिंग ठरवले जाते. विविध श्रेणींचे (सामान्य, एससी, एसटी, ओबीसी, ईडब्ल्यूएस) रँकिंग तयार केले जाते आणि रँकिंगच्या आधारे आयएएस, आयपीएस किंवा आयएफएस रँक दिले जाते. अव्वल क्रमांकाच्या व्यक्तींना आयएएस मिळते, परंतु कधीकधी अव्वल श्रेणीतील व्यक्तींना आयपीएस किंवा आयआरएस प्राधान्य असते, तर खालच्या श्रेणीतील व्यक्तींनाही आयएएस पद मिळू शकते. यानंतरच्या क्रमांकावर आयपीएस आणि आयएफएस पदे मिळतात.


IAS आणि IPS चे प्रशिक्षण कसे केले जाते?


IAS आणि IPS साठी निवड झाल्यानंतर, त्यांचे प्रशिक्षण लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमी (LBSNAA), मसूरी येथे फाउंडेशन कोर्ससह सुरू होते, ज्यामध्ये नागरी सेवांसाठी निवडलेल्या सर्व उमेदवारांना तीन महिन्यांचे प्रशिक्षण दिले जाते. या अभ्यासक्रमात मूलभूत प्रशासकीय कौशल्ये शिकवली जातात, जी प्रत्येक नागरी सेवा अधिकाऱ्याला माहिती असणे आवश्यक आहे. अकादमीच्या आत काही विशेष उपक्रम केले जातात, ज्यात मानसिक आणि शारीरिक सामर्थ्यासाठी हिमालयातील अवघड ट्रेकिंग आहे.


याशिवाय, सर्व अधिकाऱ्यांसाठी भारत दिन आयोजित केला जातो, ज्यात प्रत्येकाने आपापल्या राज्याची संस्कृती दाखवायची असते. यामध्ये नागरी सेवा अधिकारी ड्रेस, लोकनृत्य किंवा अन्नाद्वारे 'विविधतेमध्ये एकता' दाखवतात. याशिवाय अधिकार्‍यांना गावभेटीचे प्रशिक्षणही दिले जाते आणि या काळात अधिकाऱ्यांना देशातील दुर्गम गावात जाऊन 7 दिवस राहावे लागते, ज्यामुळे त्यांना गावातील जीवनातील प्रत्येक पैलू जवळून समजून घेण्याची संधी मिळते. नागरी सेवा अधिकारी गावातील लोकांचे अनुभव आणि समस्या हाताळतात.


3 महिन्यांनंतर वेगवेगळे प्रशिक्षण दिले जाते


आयएएस अधिकारी आणि आयपीएसच्या प्रशिक्षणातही मोठा फरक आहे. 3 महिन्यांच्या पायाभूत प्रशिक्षणानंतर, IPS अधिकाऱ्यांना हैदराबाद येथील सरदार वल्लभभाई पटेल राष्ट्रीय पोलीस अकादमी (SVPNPA) येथे पाठवले जाते, जिथे त्यांना पोलीस प्रशिक्षण दिले जाते. निवड झाल्यानंतर आयपीएसला अधिक कठीण प्रशिक्षणातून जावे लागते. त्यांच्या प्रशिक्षणात घोडेस्वारी, परेड आणि शस्त्र हाताळणी यांचा समावेश आहे. त्याच वेळी, IAS प्रशिक्षणार्थी लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमी (LBSNAA) मध्ये राहतात. यानंतर, आयएएस अधिकाऱ्याचे व्यावसायिक प्रशिक्षण सुरू होते आणि यामध्ये प्रशासन आणि प्रशासनाच्या प्रत्येक क्षेत्राची माहिती दिली जाते.


IAS आणि IPS च्या जबाबदाऱ्या


बिझनेस इनसाइडरच्या अहवालानुसार, आयएएस अधिकाऱ्यांच्या जबाबदाऱ्यांमध्ये एक क्षेत्र/जिल्हा/विभागाचे प्रशासन समाविष्ट आहे. त्यांनी आपापल्या क्षेत्राच्या विकासासाठी प्रस्ताव तयार करणे आवश्यक आहे आणि त्यांना सर्व धोरणे लागू करण्यासाठी तसेच महत्त्वाचे निर्णय घेण्याचे कार्यकारी अधिकार दिले आहेत. तर, आयपीएस अधिकाऱ्यांना गुन्ह्याचा तपास करावा लागतो आणि ज्या ठिकाणी ते तैनात आहेत तेथे कायदा आणि सुव्यवस्था राखणे आवश्यक आहे. आयएएस अधिकाऱ्याकडे ड्रेस कोड नसतो आणि फॉर्मल ड्रेसमध्ये राहतो. त्याचबरोबर कर्तव्यावर असताना आयपीएस अधिकारी गणवेश परिधान करतात. आयएएस अधिकाऱ्याला पदानुसार अंगरक्षक मिळतात, तर संपूर्ण पोलीस दल आयपीएस सोबत चालते.


IAS आणि IPS मध्ये कोण शक्तिशाली आहे?


IAS आणि IPS च्या जबाबदाऱ्या आणि अधिकार पूर्णपणे भिन्न आहेत. आयएएस अधिकारी कार्मिक आणि प्रशिक्षण विभाग आणि कार्मिक, सार्वजनिक तक्रारी आणि पेन्शन मंत्रालयाद्वारे नियंत्रित केले जातात. दुसरीकडे, केंद्रीय गृह मंत्रालय आयपीएस कॅडरवर नियंत्रण ठेवते. आयएएस अधिकाऱ्याचा पगार आयपीएस अधिकाऱ्याच्या तुलनेत जास्त असतो. यासह, एका प्रदेशात फक्त एकच IAS अधिकारी असतो तर एका प्रदेशात IPS अधिकाऱ्यांची संख्या आवश्यकतेनुसार असते. एकूणच, आयएएस अधिकाऱ्याचे पद वेतन आणि अधिकारांच्या बाबतीत आयपीएस अधिकाऱ्यापेक्षा मोठे आहे.