અહીં છોકરી જાન જોડીને જાય છે પરણવા, વરરાજાના ઘરે લેવાય છે સાતફેરા!

નવી દિલ્લીઃ સામાન્ય રીતે લગ્નોમાં શું થાય છે કે છોકરો લગ્નની જાન લઈને છોકરીના ઘરે લઈ જાય છે, ત્યાં સાત ફેરા થાય છે. લગ્નની તમામ વિધિઓ કરવામાં આવે છે અને પછી કન્યાને વિદાય આપવામાં આવે છે. પરંતુ અહીં તો તેનાથી વિપરીત છે. છોકરી લગ્નની જાન લઈને વરના ઘરે લઈ જાય છે અને પછી ત્યાં લગ્ન થાય છે. વાર્તા હિમાચલ પ્રદેશના સિરમૌર જિલ્લાની છે. અહીં કન્યા લગ્નની જાન સાથે વરરાજાના ઘરે પહોંચે છે, જેને જાજડા પરંપરા કહેવામાં આવે છે. આ પરંપરા સદીઓથી ચાલી આવે છે.

વાસ્તવમાં, હાટી સમુદાય સિરમૌરના ગિરીપર વિસ્તારમાં રહે છે. આ વિસ્તારને આદિવાસી વિસ્તાર કહેવામાં આવે છે. તાજેતરમાં કેન્દ્ર સરકારે પણ આ સમુદાયને એસટીનો દરજ્જો આપ્યો છે. આ હાટી સમાજમાં આ પરંપરા ચાલી રહી છે. જો કે, પરંપરા પાછળ કોઈ ચોક્કસ કારણ નથી.

આ પરંપરા સદીઓથી ચાલી આવે છે. તેની પાછળ કોઈ નક્કર કારણ નથી. પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે પહેલાના સમયમાં ગરીબી વધુ હતી. આ ઉપરાંત પરિવારમાં બાળકોની સંખ્યા પણ વધુ હતી. આવી સ્થિતિમાં તેઓ બહુ ધામધૂમથી લગ્ન કરી શકતા ન હતા. મર્યાદિત સંસાધનો હતા. તેથી, વરરાજાના ઘરે બધી વસ્તુઓ એક સાથે કરવામાં આવી હતી. જોકે હવે આ પરંપરા એક રીતે લુપ્ત થઈ ગઈ છે.

લગ્ન આ વર્ષે થયા હતા-
આ વર્ષે જાન્યુઆરી મહિનામાં આવા જ એક લગ્ન સિરમૌર જિલ્લામાં થયા હતા, જેમાં 100 વ્યક્તિઓ સાથે જાન લઈને દુલ્હન ઉત્તરાખંડના ચકરાતાથી સિરમૌર પહોંચી હતી. સુમનના લગ્ન રાજેન્દ્ર સાથે થયા હતા. લગ્નની તમામ વિધિ રાજેન્દ્રના ઘરે જ થઈ હતી. ઉત્તરાખંડના જૌંસર બાવર વિસ્તાર અને હિમાચલના સિરમૌરના ગિરિપાર વિસ્તારની પરંપરાઓ, ખાનપાનની આદતો અને જીવનશૈલી સમાન છે. આ બંને વિસ્તારો એકબીજાની નજીક પણ છે. તમને જણાવી દઈએ કે સિરમૌરમાં હાટી સમુદાયની વસ્તી લગભગ દોઢથી બે લાખ છે. હાટી સમુદાયના એથનોગ્રાફિક રિપોર્ટમાં પણ આ પરંપરાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. સેન્ટ્રલ હાટી કમિટીના સભ્ય ડો.રમેશ સિંગતાએ કહ્યું કે હા, સિરમૌરમાં આવી પરંપરા છે. આ લગ્ન સાથે જોડાયેલી પરંપરા છે.

ગિરિપરમાં લગ્નની ચાર પ્રકારની પરંપરાઓ-
કહેવાય છે કે આદિવાસી વિસ્તાર ગીરીપરમાં જૂની પરંપરાઓ છે. તેમના મતે લગ્ન ચાર પ્રકારના હોય છે. પ્રથમ પરંપરા મુજબ બાળ લગ્નની પરંપરામાં યુવતીના લગ્ન પહેલાથી જ ફાયનલ હોય છે. ઘણી વખત બાળકના જન્મ પહેલા જ સંબંધ ફાઈનલ થઈ ગયો હતો. બીજી પરંપરા ઝાજરા પરંપરા છે, જેમાં વરરાજા લગ્નની સરઘસ સાથે કન્યાના ઘરે જતા નથી. ત્રીજી પરંપરાને લગ્ન ખિતૈયુ કહેવામાં આવે છે. આમાં એકથી વધુ વખત લગ્ન કરનાર યુવતીના લગ્નને ખિતૈયુન કહેવામાં આવે છે. ચોથો પ્રકાર નેકલેસ સિસ્ટમ છે. આમાં જો કોઈ છોકરી કે સ્ત્રી પોતાની મરજીથી કોઈ પુરુષ સાથે ભાગી જાય તો તેને પરાજય લગ્ન કહેવાય છે. છોકરીનો પીછો કરનાર વ્યક્તિ પર દંડ લાદવામાં આવે છે, જેને હારોંગ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ હવે આ બધી પરંપરાઓ લગભગ ખતમ થઈ ગઈ છે.