ભાજપ પક્ષપલટાનો અડ્ડો : 7 રાજ્યોમાં ભાજપની સત્તાની ચાવી પાટલીબદલુઓ પાસે, સાચવે છે ભાજપ

લોકસભાની ચૂંટણી પહેલાં પક્ષપલટાનો મામલો ચર્ચામાં છે. ભારતમાં ચૂંટણીની મોસમ શરૂ થતાં જ પક્ષપલટાનો ખેલ શરૂ થઈ ગયો છે. છેલ્લા 7 દિવસમાં 4 રાજ્યોના બે ડઝનથી વધુ નેતાઓએ પક્ષ બદલ્યો છે. પાર્ટીઓ બદલનારાઓમાં પૂર્વ મુખ્યમંત્રીથી લઈને મેયર કક્ષાના નેતાઓનો સમાવેશ થાય છે. હાલમાં, પક્ષપલટાની રમત મહારાષ્ટ્રથી શરૂ થઈ છે, જ્યાં પૂર્વ મુખ્યમંત્રી અને દિગ્ગજ કોંગ્રેસી અશોક ચવ્હાણ ભાજપમાં જોડાયા હતા. રાજસ્થાન કોંગ્રેસના ધારાસભ્ય મહેન્દ્રજીત સિંહ માલવિયાએ પણ હાથ છોડીને કમળ હાથમાં લીધું હતું. મધ્યપ્રદેશના પૂર્વ સીએમ કમલનાથના પક્ષ બદલવાની ચર્ચા હતી, પરંતુ અંતે તેમણે યુ-ટર્ન લીધો હતો. જો કે, કમલનાથના નજીકના સાથી અને જબલપુરના મેયર જગત બહાદુર અન્નુ ચોક્કસપણે કોંગ્રેસ છોડીને ભાજપમાં જોડાય છે. ભાજપ હાલમાં ઓફિશિયલ ઓપરેશન લોટસ ચલાવી રહી છે. જે માટે એક કમિટી રચાઈ છે. જેની મંજૂરીને આધારે બીજી પાર્ટીના નેતાને ભાજપમાં પ્રવેશ મળે છે. ગુજરાત કેબિનેટમાં 3 મંત્રીઓએ મૂળ ભાજપી નથી. જેઓ કોંગ્રેસમાંથી પક્ષપલટો કરીને ભાજપમાં જોડાયા છે. હાલમાં તેઓ ગુજરાતની કેબિનેટમાં સ્થાન ધરાવે છે. છેલ્લા 2 દાયકામાં ગુજરાત કોંગ્રેસમાંથી 100થી વધારે નેતાઓ ભાજપમાં જોડાયા છે. 

આ રાજ્યમાંથી શરૂ થઈ પક્ષપલટાની રમત
ભારતમાં પક્ષપલટોની રમત 1960-70માં હરિયાણાથી શરૂ થઈ હતી. ધીરે ધીરે આ રાજકીય રોગ સમગ્ર ભારતમાં ફેલાઈ ગયો. 2014 પછી નેતાઓના પક્ષપલટાના મામલાઓમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. એસોસિએશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ અનુસાર, 2014-21માં સાંસદ અને ધારાસભ્ય સ્તરના 1 હજારથી વધુ નેતાઓએ પક્ષ પલટો કર્યો છે. આ 7 વર્ષમાં કોંગ્રેસમાંથી સૌથી વધુ નેતાઓએ અલવિદા કી છે. 2014-21થી 399 MLA-MP સ્તરના નેતાઓએ કોંગ્રેસ છોડી દીધી છે. બહુજન સમાજ પાર્ટી બીજા સ્થાને હતી. બસપા છોડનારા નેતાઓની સંખ્યા લગભગ 170 હતી. સત્તાધારી ભાજપ પ્રત્યે નેતાઓનો મોહભંગ ઓછો થયો નથી. 7 વર્ષમાં 144 નેતાઓ ભાજપ છોડીને અન્ય પક્ષોમાં જોડાયા છે. 2014 પછી ભારતમાં પક્ષ બદલનારા નેતાઓમાં મુખ્ય પ્રધાનો અને કેન્દ્રીય પ્રધાન સ્તરના નેતાઓ પણ સામેલ છે. 2014થી અત્યાર સુધીમાં 8 પૂર્વ મુખ્યમંત્રીઓએ પક્ષ બદલ્યો છે. જેમાં અશોક ચવ્હાણ, કેપ્ટન અમરિન્દર સિંહ અને નારાયણ રાણેનું નામ મોખરે છે. તે જ સમયે, 20 થી વધુ કેન્દ્રીય મંત્રીઓએ પણ પક્ષપલટાની રમતમાં ભાગ લીધો હતો.

પક્ષપલટા અંગે ભાજપનું સત્તાવાર વલણ શું છે?
તાજેતરમાં જ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ચૂંટણી પહેલા નેતાઓના પક્ષપલટા પર નિવેદન આપ્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે, “કોંગ્રેસમાં એક જ પરિવારની રાજનીતિ છે. પાર્ટી ભાઈબંધી અને ભત્રીજાવાદમાં ફસાઈ ગઈ છે, તેથી જ ત્યાંથી નેતાઓ અહીં આવી રહ્યા છે.ભાજપે પક્ષપલટુઓને સ્વીકારવા માટે ઘણા રાજ્યોમાં જોઇનિંગ કમિટીઓ બનાવી છે. કમિટિનું કામ અન્ય પક્ષોના સમર્થન ધરાવતા નેતાઓને ભાજપમાં જોડવાનું છે.

પક્ષપલટો કાયદો અને ભારતમાં તેની સ્થિતિ
પક્ષપલટાને રોકવા માટે, વર્ષ 1985માં ભારતના બંધારણમાં 52મો સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યારબાદ 10મી અનુસૂચિ અસ્તિત્વમાં આવી હતી. આ મુજબ સ્પીકરને ધારાસભ્યો સામે કાર્યવાહી કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. આમાં, અંદર અને બહાર બંને રીતે તેમના વર્તન માટે અયોગ્યતાની કાર્યવાહી કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. જો કે, ઘણા કિસ્સાઓમાં એવું જોવા મળ્યું છે કે ફરિયાદ કરવા છતાં, કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી નથી. ઉદાહરણ તરીકે, 17મી લોકસભા દરમિયાન, તૃણમૂલ કોંગ્રેસે 2021માં તેના ત્રણ સાંસદો શિશિર અધિકારી, દિવ્યેન્દુ અધિકારી અને સુનીલ મંડલ વિરુદ્ધ ફરિયાદ નોંધાવી હતી, પરંતુ સત્ર સમાપ્ત થયા પછી પણ ત્રણેય વિરુદ્ધ કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી ન હતી. જો બે તૃતીયાંશ ધારાસભ્યો એકસાથે અલગ થઈ જાય તો પક્ષપલટો કાયદામાં કોઈ પગલાં લેવાનો કોઈ નિયમ નથી. ઘણી જગ્યાએ એવું જોવા મળ્યું છે કે કાર્યવાહીથી બચવા માટે ધારાસભ્યો પાર્ટી છોડી દે છે. પક્ષપલટા વિરોધી કાયદો ફક્ત ચૂંટાયેલા જનપ્રતિનિધિઓને જ લાગુ પડે છે, તેથી મોટા અને નાના નેતાઓ સરળતાથી પક્ષ બદલી શકે છે.

1. 2014 પછી મોટાભાગના પક્ષપલટો કરનારા નેતાઓ ભાજપમાં જોડાયા
2014 પછી મોટાભાગના પક્ષપલટો કરનારા નેતાઓ ભાજપમાં જોડાયા છે. એડીઆરના રિપોર્ટ અનુસાર 2014થી 2021 સુધીમાં જ 426 MLA-MP સ્તરના નેતાઓ ભાજપમાં જોડાયા છે. તે જ સમયે, 2021 થી 2023 સુધી, ધારાસભ્ય અને સાંસદ સ્તરના લગભગ 200 નેતાઓ ભાજપમાં જોડાયા છે. 2021 થી 2023 સુધીમાં, સૌથી વધુ સંખ્યામાં પક્ષપલટોની રમતો ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં થઈ હતી. આ સમયગાળા દરમિયાન માત્ર 176 પક્ષપલટા નેતાઓ કોંગ્રેસમાં જોડાયા હતા. કોંગ્રેસ અને ભાજપ સિવાય, પક્ષપલટો માટે સૌથી પ્રિય સ્થળ એનડીએના સહયોગી શિવસેના અને એલજેપી જેવા પક્ષો છે.

2. ભાજપની અંદર 7 રાજ્યોની કમાન પક્ષપલટુઓ પાસે
કેન્દ્રમાં સત્તા પર આવ્યા પછી, ભાજપે પણ ઘણા પક્ષપલટું નેતાઓને પદ આપ્યા છે. ભાજપે 7 રાજ્યોની કમાન પાટલી બદલું નેતાઓને આપી છે. જેમાં બિહાર, આસામ, ઝારખંડ અને બંગાળ જેવા રાજ્યોનો સમાવેશ થાય છે. સમ્રાટ ચૌધરી બિહારમાં વિધાયક દળના નેતા અને પ્રદેશ અધ્યક્ષ છે. સમ્રાટે પોતાની રાજકીય કારકિર્દી રાષ્ટ્રીય જનતા દળથી શરૂ કરી હતી. બાદમાં જેડીયુ અને અમને છોડીને તેઓ ભાજપમાં જોડાયા હતા. બિહારમાં લોકસભાની કુલ 40 બેઠકો છે. આસામના મુખ્યમંત્રી હિમંતા બિસ્વા સરમા પણ મૂળ કોંગ્રેસી છે. તેઓ પક્ષ બદલીને 2015માં ભાજપમાં જોડાયા હતા. આસામમાં લોકસભાની કુલ 14 બેઠકો છે.

ઝારખંડની કમાન બાબુલાલ મરાંડી પાસે છે. મરાંડી હાલમાં પ્રદેશ અધ્યક્ષ છે, પરંતુ તેમની ગણતરી પાટલી બદલું નેતાઓમાં પણ થાય છે. ભાજપમાં જોડાતા પહેલા મરાંડી JVMના ચીફ હતા. ઝારખંડમાં લોકસભાની કુલ 13 બેઠકો છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં પણ ભાજપે પક્ષ બદલ્યા બાદ આવેલા શુભેન્દુ અધિકારી પર વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો છે. શુભેન્દુ બંગાળ વિધાનસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા છે. શુભેન્દુએ પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત તૃણમૂલ કોંગ્રેસથી કરી હતી. બંગાળમાં લોકસભાની 42 બેઠકો છે. આ રાજ્યો ઉપરાંત અરુણાચલ, ત્રિપુરા અને મણિપુરમાં પણ ભાજપનો કબજો છે. ત્રણેય રાજ્યોના મુખ્યમંત્રીઓ અગાઉ કોંગ્રેસમાં રહી ચૂક્યા છે.

3. 5 રાજ્યોમાં પક્ષપલટોના કારણે મતદારોનો આધાર વધ્યો
ઉત્તર પ્રદેશ અને પશ્ચિમ બંગાળ સહિત દેશમાં એવા 5 રાજ્યો છે, જ્યાં ભાજપ પક્ષપલટો કરનારા નેતાઓના કારણે જ પોતાનો સમર્થન વધારવામાં સફળ રહી હતી. 2014ની ચૂંટણીમાં ભાજપે લગભગ 10 બેઠકો પર પાટલી બદલુઓને ટિકિટ આપી હતી. 2017ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપે સક્રિયપણે પાટલી બદલુઓને સાચવતાં તેનો ફાયદો ભાજપને મળ્યો છે. ચૂંટણી બાદ યુપી કેબિનેટમાં પણ પાટલી બદલુઓનો પ્રભાવ જોવા મળ્યો હતો. સ્વામી પ્રસાદ, રીટા બહુગુણા જેવા પક્ષપલટો કરનારા નેતાઓને મોટા પોર્ટફોલિયો આપવામાં આવ્યા હતા.