Union Budget 2021: ଜାଣନ୍ତୁ କେତେ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ବଜେଟ?

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଚଳିତ ବର୍ଷ ଫେବୃଆରୀ ୧ ତାରିଖରେ ଆଗତ ହେବାକୁ ଯାଉଛି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବଜେଟ। ଏହି ଦିନ କେନ୍ଦ୍ର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ନିର୍ମଳା ସୀତାରମଣ ସଂସଦରେ ୨୦୨୧-୨୨ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବେ। ଚଳିତ ବଜେଟ ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ବହନ କରୁଛି। କାରଣ କୋରୋନା ମହମାରୀ ସହ ପ୍ରାୟ ବର୍ଷେ କାଳ ସଂଗ୍ରାମ କରିବା ପରେ ଦେଶର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଟ୍ରାକକୁ ଫେରାଇ ନେବା ଲାଗି ପ୍ରୟାସ ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି ଭାରତ ସରକାର।  

କୋରୋନା ସଂକଟ କାରଣରୁ ଗତ ବର୍ଷ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇନାହିଁ। ସୁପ୍ତ ହୋଇପଡିଥିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରିବା ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ସୀତାରମଣ  କୌଣସି ବଡ ଧରଣର ଘୋଷଣା କରିପାରନ୍ତି।  

ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ୧୧୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବଜେଟ୍ (Union Budget) ହେଉଛି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଆନୁମାନିକ ବ୍ୟୟ ଏବଂ ଖର୍ଚ୍ଚର ବିବରଣୀ। ଏହା ସରକାରଙ୍କ ବାର୍ଷିକ ଆର୍ଥିକ ବିବରଣୀ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା। ଭାରତରେ ଏପ୍ରିଲ ପହିଲାରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ୩୧ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୋଟିଏ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର (Financial Year) ସମୟ ଗଣନା କରାଯାଏ। ଏହି ଅବଧି ମଧ୍ୟରେ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କରାଯାଉଥିବା ବ୍ୟୟବରାଦକୁ ବଜେଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ।      

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ସଂସଦରେ ଆଗତ ହେଉଥିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବଜେଟ ୩ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ। ତାହା ହେଉଛି ସନ୍ତୁଳିତ ବଜେଟ (Balanced Budget), ବଳକା ବଜେଟ (Surplus Budget), ନିଅଣ୍ଟିଆ ବଜେଟ୍ (Deficit Budget)। ଜାଣନ୍ତୁ ଏହି ବଜେଟ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିବା ପ୍ରକାର ଭେଦ... 

ସନ୍ତୁଳିତ ବଜେଟ (Balanced Budget): ଏକ ସନ୍ତୁଳିତ ବଜେଟ୍ ପାଇଁ ଆନୁମାନିକ ବ୍ୟୟ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ଆୟ ସହିତ ସମାନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। ଏହି ବଜେଟରେ ସରକାରଙ୍କ ଖର୍ଚ୍ଚ ସଂଗୃହୀତ ରାଜସ୍ୱରୁ ଅଧିକ ହେବ ନାହିଁ। ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂକଟ ସମୟରେ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ସନ୍ତୁଳିତ ବଜେଟ୍ ସେତେ ଲାଭଦାୟକ ହୋଇନଥାଏ। ଗୋଟିଏ ପଟେ ଏହା ଅଯଥା ବ୍ୟୟକୁ ବନ୍ଦ କରିଥାଏ। ହେଲେ ଅନ୍ୟ ପଟେ ଏହା ଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବ୍ୟାହତ କରିପାରେ। ସମୟ ସମୟରେ ଏହା ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ କରାଯାଉଥିବା ଲୋକ କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟର ସୀମାକୁ ସୀମିତ କରିପାରେ। 

ବଳକା ବଜେଟ (Surplus Budget): ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ବଜେଟ୍ ହେଉଛି ଯେଉଁଠାରେ ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ଆୟ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଆନୁମାନିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ବଜେଟ୍ ବିଭିନ୍ନ ଟିକସ ମାଧ୍ୟମରେ ସରକାର କରୁଥିବା ଆୟ ଜନ କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିଥିବା ଅର୍ଥ ଠାରୁ ଅଧିକ। ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ସମୟରେ ମୋଟ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ଅତିରିକ୍ତ ବଜେଟ୍ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇପାରିବ। ହେଲେ ଆର୍ଥିକ ଅବନତି ସମୟରେ ଏହି ପ୍ରକାର ବଜେଟ୍ ସରକାରଙ୍କ ପାଇଁ ସଠିକ୍ ବିକଳ୍ପ ହେବ ନାହିଁ।

ନିଅଣ୍ଟିଆ ବଜେଟ୍ (Deficit Budget): ଏକ ନିଅଣ୍ଟ ବଜେଟ୍ ଏକ ସମୟରେ ଆସିଥାଏ ଯେତେବେଳେ ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ରାଜସ୍ୱ ତୁଳନାରେ ଆନୁମାନିକ ବ୍ୟୟ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ। ଏପରି ବଜେଟରେ ସରକାରଙ୍କ ରାଜସ୍ୱ ସରକାରୀ ଖର୍ଚ୍ଚ ଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ବଜେଟ୍ ବିଶେଷ ଭାବରେ ବିକାଶଶୀଳ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ଏବଂ ବିମୁଦ୍ରାକରଣ ସମୟରେ ଅତିରିକ୍ତ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏପରିକି ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ମଧ୍ୟ ବଢାଇଥଏ।