Maharana Pratap Interesting Facts: સમ્રાટ મહારાણા પ્રતાપ વિશે અજાણી વાતો, જે ભાગ્યે જ કોઈને ખબર હશે!

Maharana Pratap Interesting Facts: મહારાણા પ્રતાપનો જન્મ 9 મે 1540ના રોજ રાજસ્થાનના તત્કાલીન મેવાડ રજવાડામાં આવેલા કુંભલગઢ કિલ્લામાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ રાણા ઉદયસિંહ-2 અને માતાનું નામ મહારાણી જયવંતાબાઈ હતું. બાળપણમાં મહારાણા પ્રતાપને 'કિકા' એટલે કે પુત્રના નામથી બોલાવતા હતા. તે તેમના પિતાના સૌથી મોટા પુત્ર હતા. ત્યારે આવો જાણીએ ભારત દેશના આ મહાન રાજવી, હિન્દુ ધર્મના રક્ષક અને લાખોના હ્રદય સમ્રાટ મહારાણા પ્રતાપ વિશે.

પ્રતાપ બન્યા મેવાડના મહારાણા
28 ફેબ્રુઆરી 1572 ના રોજ રાણા ઉદય સિંહના મૃત્યુ પછી, જ્યારે જગમાલ સિંહ સિંહાસન પર બેસવાની તૈયારી કરી રહ્યા હતા, ત્યારે રાજ્યના મંત્રીઓ અને ઉમરાવોએ જગમાલ સિંહ વિરુદ્ધ બળવો કર્યો અને તેમને ગાદી પરથી દૂર કર્યા અને પ્રતાપ સિંહને મેવાડના મહારાણા બનાવ્યા. કારણ કે, પ્રતાપ સિંહ ઉદય સિંહના મોટા પુત્ર હતા અને દરેક રીતે જગમાલ સિંહ કરતા પણ વધુ લાયક હતા. 

જ્યારે 1572માં મહારાણા પ્રતાપને મેવાડના શાસક બનાવવામાં આવ્યા હતા, ત્યારે મુઘલોએ 1568માં મેવાડની રાજધાની ચિત્તોડ પર કબજો કરી લીધો હતો. એક તરફ મહારાણા પ્રતાપે તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી હતી. મુઘલો સાથેના સંઘર્ષ માટે. બીજી બાજુ, તેણે ઉભા પાકને નષ્ટ કરવાનો આદેશ આપ્યો, જેથી અકબરના સૈન્યને રસદ મેળવવામાં મુશ્કેલી પડે. કેટલાક ઈતિહાસકારો કહે છે કે મેવાડનો ખજાનો ન તો ચિત્તોડના પતન પછી અને ન તો હલ્દીઘાટી યુદ્ધ પછી મુઘલોના હાથમાં આવ્યો.

મહારાણા પ્રતાપે માનસિંહ પર કસ્યો સકંજો
અકબરે 1573થી 1575 ની વચ્ચે મહારાણા પ્રતાપ પાસે ત્રણ દૂતો મોકલ્યા, રાજા માનસિંહ, તેમના પિતા રાજા ભગવંત દાસ અને રાજા ટોડરમલ, મહારાણા પ્રતાપને તેમની સાથે જોડવા માટે. પરંતુ, આ ત્રણેય મહારાણા પ્રતાપને ડગાવી શક્યા નહીં. માનસિંહની મેવાડ મુલાકાત અંગે રસપ્રદ અહેવાલ છે. આ અહેવાલ મુજબ, મહારાણા પ્રતાપે ઉદયસાગર તળાવના કિનારે માનસિંહના સન્માનમાં એક મિજબાનીનું આયોજન કર્યું હતું. જ્યારે ભોજન પીરસવામાં આવ્યું ત્યારે મહારાણાને સ્થાને તેમના પુત્ર અમર સિંહ આવ્યા. જ્યારે માનસિંહે મહારાણા વિશે પૂછ્યું ત્યારે તેમને કહેવામાં આવ્યું કે મહારાણાને પેટમાં દુઃખાવો છે. એટલા માટે તેઓ આ તહેવારમાં હાજરી આપી શકશે નહીં. 

માનસિંહે તેને અપમાન તરીકે લીધું અને મિજબાની અધવચ્ચે છોડી દીધી. જ્યારે તેઓ ચાલવા લાગ્યા ત્યારે મહારાણા તેમની સામે આવ્યા અને માનસિંહને ટોણો માર્યો કે તેઓ એકલા નહીં પરંતુ તેમના કાકા અકબર સાથે આવે. વાસ્તવમાં જ્યાં સુધી મહારાણા જીવતા હતા ત્યાં સુધી તેઓ અકબરને 'તુર્ક' કહીને સંબોધતા હતા. માનસિંહના ગયા પછી, મહારાણા પ્રતાપે તે વાસણો ધોયા જેમાં તેમને ભોજન પીરસવામાં આવતું હતું, જેથી તેમની નજરમાં માનસિંહે અકબર સાથે તેમની ફોઇના લગ્ન કરાવીને જે પાપ કર્યું હતું તે ધોવાઈ શકે.

હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ
હલ્દીઘાટી એક પાસ છે, જે ઉદયપુરથી લગભગ 40 કિમી દૂર છે. આ પાસની માટી હળદરના રંગ જેવી પીળી છે, તેથી તેને હલ્દીઘાટી કહેવામાં આવે છે. મહારાણા પ્રતાપ અને અકબરની મુઘલ સેના વચ્ચે 18 જૂન 1576ના રોજ હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ થયું હતું. આ લડાઈ લગભગ ચાર કલાક સુધી ચાલી હતી.  અકબરની સેનાની સરખામણીમાં મહારાણાના સૈનિકોની સંખ્યા ઘણી ઓછી હતી. તેમ છતાં, પ્રારંભિક યુદ્ધમાં, મહારાણાની સેના અકબરની સેના પર જીતી ગઈ હતી. અકબરની સેનાને તેની પ્રથમ સફળતા ત્યારે મળી જ્યારે મહારાણા મુખ્ય હાથીનો મહાવત અકબરની સેનાના એક તીર વડે માર્યો ગયો. અકબરના સૈન્યનો એક મહાવત તે હાથી પર બેસ્યો અને તેને મુઘલ સેના તરફ લઈ ગયો હતો.

આ દરમિયાન મહારાણા પ્રતાપ પોતાના ઘોડા 'ચેતક' પર સવાર થઈને હાથી પર સવાર માનસિંહની સામે આવ્યા. મહારાણા પ્રતાપે ભાલા વડે માનસિંહ પર હુમલો કર્યો. આ હુમલામાં માનસિંહનો મહાવત માર્યો ગયો અને હાથી ગભરાઈને ભાગવા લાગ્યો. ત્યાર બાદ મહારાણાએ માનસિંહને ઘેરી લીધો. આ દરમિયાન માનસિંહના હાથીની થડ સાથે બાંધેલી તલવારથી ચેતકના પગમાં ઈજા થઈ હતી. માનસિંહને જોખમમાં જોઈને મુઘલ સેનાએ મહારાણાને ઘેરી લીધા. 

મહારાણા પ્રતાપના લશ્કરી સલાહકારોએ તેમને દબાણ કર્યું કે વ્યૂહરચના તરીકે, તેમણે અહીંથી ચાલ્યા જવું જોઈએ, જેથી તેઓ ફરીથી લડી શકે. મુઘલ સૈનિકોની આંખમાં ધૂળ નાખવા માટે માનસિંહ ઝાલા મેવાડની શાહી છત્રછાયા હેઠળ યુદ્ધમાં કૂદી પડ્યા. છત્રી જોઈને મુઘલ સૈનિકોએ વિચાર્યું કે મહારાણા પ્રતાપ હજુ યુદ્ધ લડી રહ્યા છે. જ્યારે તે પોતાના ચેતક ઘોડા પર સવાર થઈને યુદ્ધભૂમિમાંથી નીકળી ગયા હતા. યુદ્ધભૂમિથી થોડે દૂર, લોહીથી લથબથ ચેતક એક લાંબી ખાઈને પાર કરવા કૂદી પડ્યો. આ ખાઇ ઓળંગ્યા બાદ તેનું મોત થયું હતું.

હલ્દીઘાટીના યુદ્ધમાં અકબર જીત્યો કે મહારાણા પ્રતાપ?
કેટલાક ઈતિહાસકારો કહે છે કે હલ્દીઘાટીના આ યુદ્ધમાં અકબરનો વિજય થયો હતો. જો કે, આ યુદ્ધમાંથી બહાર નીકળવું એ મહારાણા પ્રતાપની વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ હતો. બીજી તરફ કેટલાક ઈતિહાસકારોનું કહેવું છે કે હલ્દીઘાટીના આ યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપનો વિજય થયો હતો. ઈતિહાસકારોએ આ માટે કેટલાક પુરાવા પણ રજૂ કર્યા હતા. 

ઈતિહાસકારો કહે છે કે યુદ્ધ પછી જ્યારે મુઘલ સેનાપતિ માનસિંહ અકબરના દરબારમાં પહોંચ્યા ત્યારે ગુસ્સે ભરાયેલા અકબરે તેમના માટે પોતાના દરવાજા બંધ કરી દીધા હતા. મતલબ માનસિંહ અકબરના દરબારમાં ન આવી શક્યો. જો માનસિંહ વિજયી બનીને હલ્દીઘાટી પહોંચ્યો હોત તો અકબરે તેને ઈનામ આપ્યું હોત. પરંતુ, તેણે માનસિંહના દરબારમાં પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.બીજો પુરાવો એ છે કે મહારાણા પ્રતાપે હલ્દીઘાટીના યુદ્ધ પછી પણ જમીન પટ્ટા આપવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે એક પરાજિત શાસકે જમીન પટ્ટા કેવી રીતે જારી કર્યા?

ઘાસની રોટલીની વાર્તા
કહેવાય છે કે એક વખત મહારાણા પ્રતાપ પોતાના પરિવાર સાથે જંગલી અનાજ અને પાંદડામાંથી બનેલી રોટલી ખાતા હતા. મહારાણાએ રોટલી ખાવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે તેણે પોતાની પુત્રીના રડવાનો અવાજ સાંભળ્યો. તેણે જોયું કે એક જંગલી પ્રાણી તેની પુત્રીના હાથમાંથી રોટલી છીનવીને ભાગી ગયો. આ ઘટનાથી મહારાણા વ્યથિત થયા અને તેમણે અકબરને સંધિની દરખાસ્ત મોકલવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારે અકબરને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેણે બિકાનેરના મહાન કવિ પૃથ્વીરાજ રાઠોડને તેનું સત્ય જાણવા કહ્યું હતું. આ પછી પૃથ્વીરાજે મહારાણાને એક કવિતા સંદેશ મોકલ્યો, જેનો સાર એ હતો કે, જો મહારાણા પ્રતાપ અકબરને સમ્રાટ તરીકે સ્વીકારે છે, તો તે દિવસે સૂર્ય પશ્ચિમમાંથી ઉગશે. જો મહારાણા પણ રાજપૂતોનું ગૌરવ ન રાખી શકે, તો આપણે બધાએ માથું શરમથી ઝૂકાવવું પડશે.

ભામાશાહે મહારાણાને મદદ કરી
હલ્દીઘાટીના યુદ્ધ પછી મહારાણાએ તેમની વ્યૂહરચના બદલી અને જંગલોમાં ગયા. તે તેના પરિવાર સાથે ત્યાં રહેવા લાગ્યા. મહારાણાની ચિંતા ફરીથી સેના ઊભી કરવાની હતી અને આ માટે તેમને પૈસાની જરૂર હતી. કારણ કે, જે વિશ્વાસુ સૈનિકો તેમની સાથે હતા, તેમને પણ લાંબા સમયથી પગાર મળ્યો ન હતો. જ્યારે સ્થાનિક વેપારી ભામાશાહને મહારાણા પ્રતાપની મુશ્કેલીઓ વિશે જાણ થઈ ત્યારે તેણે તેમને મદદ કરવાનું નક્કી કર્યું. કહેવાય છે કે ભામાશાહે 25 લાખ રૂપિયા રોકડા અને 20 હજાર અશરફી મહારાણા પ્રતાપને આપ્યા હતા. ત્યારબાદ મહારાણા પ્રતાપે ભીલોની મદદથી સેના તૈયાર કરી હતી.

ગેરિલા વ્યૂહ
સ્થાનિક ભીલોની મદદથી મહારાણા પ્રતાપે ગેરિલા યુદ્ધ શરૂ કર્યું. તેઓ મુઘલો પર હુમલો કરશે અને પછી જંગલોમાં ગાયબ થઈ જશે. એવું લાગતું હતું કે મહારાણા એકસો જગ્યાએ ઉભા છે. આનાથી અકબરની સેનાનું મનોબળ તૂટવા લાગ્યું. મુઘલો એટલા ડરી ગયા હતા કે તેઓને ખબર ન હતી કે તેઓ ક્યારે અને ક્યાં હુમલો કરશે. મુઘલ સૈનિકોને કેદ કરવામાં આવ્યા હતા.

દિવેરનું યુદ્ધ
1582માં મુઘલ સેના અને મહારાણા પ્રતાપ વચ્ચે દિવેરનું યુદ્ધ થયું હતું. આ યુદ્ધમાં મુઘલ સેનાનું નેતૃત્વ મુઘલ સેનાપતિ સુલતાન ખાન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. સુલતાન ખાન હાથી પર સવાર હતો. જ્યારે મહારાણાએ પોતાના ભાલાથી હાથી પર નિશાનો સાધ્યો ત્યારે સુલતાન ઘોડા પર સવાર થઈ ગયો. ત્યારે મહારાણાના પુત્ર અમર સિંહે સુલતાન પર હુમલો કર્યો અને તેને તેના ઘોડા સહિત એક જ પ્રહારમાં કાપી નાખ્યો હતો.

મુઘલ સેનાપતિના મૃત્યુ પછી, મુઘલ સેના ભાગી ગઈ અને આ યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપે નિર્ણાયક વિજય મેળવ્યો. ત્યારબાદ, મહારાણાએ એક સાથે 36 મુઘલ છાવણીઓનો નાશ કર્યો અને ટૂંક સમયમાં કુંભલગઢ, ગોગુંડા અને ઉદયપુર પાછું મેળવ્યું. જ્યારે અકબર ઘણા પ્રયત્નો પછી પણ મહારાણા પ્રતાપને પદભ્રષ્ટ કરી શક્યો ન હતો, ત્યારે આખરે પરાજય પામીને લાહોર ગયો. મેવાડના વીર મહારાણા પ્રતાપનું 19 જાન્યુઆરી 1597ના રોજ 57 વર્ષની વયે અવસાન થયું હતું.