રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ : ભાજપની લીલીઝંડી પણ કેમ કોંગ્રેસ સહિત 16 પક્ષોએ કર્યો વિરોધ, સત્તા પક્ષને કરાવશે ફાયદો

નવી દિલ્હીઃ ચૂંટણી પંચે સોમવારે રિમોટ વોટિંગ મશીન એટલે કે આરવીએમનો પ્રોટોટાઈપ બતાવ્યો છે. 8 રાષ્ટ્રીય અને 57 પ્રાદેશિક પક્ષો સમક્ષ એક ડેમો આપવામાં આવ્યો હતો કે આ સિસ્ટમ દ્વારા કેટલા દૂરના મતદારો પણ મતદાન કરશે. કોંગ્રેસ સહિત 16 પક્ષોએ આરવીએમનો વિરોધ કર્યો છે. તેમનું કહેવું છે કે આમાં મોટી રાજકીય સમસ્યાઓ છે. રિમોટ વોટિંગ મશીન 30 કરોડ મતદારોને અસર કરે છે અને શું તે ભાજપ માટે ચૂંટણીમાં ફાયદો કરી શકે છે?

દેશમાં રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમની જરૂર કેમ છે?
2019ની લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન દેશમાં કુલ 91 કરોડ મતદારો હતા. તેમાંથી 30 કરોડથી વધુ લોકોએ પોતાના મતાધિકારનો ઉપયોગ જ કર્યો ન હતો. ચૂંટણી પંચનું કહેવું છે કે તેમાં એવા લોકોનો પણ સમાવેશ થાય છે જેઓ અન્ય રાજ્યોમાં કામ કરી રહ્યા છે અથવા પ્રવાસી મજૂરો છે. 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, દેશમાં લગભગ 45.36 કરોડ લોકો તેમના ઘર અને શહેરો છોડીને અન્ય રાજ્યોમાં રહે છે એટલે કે તેઓ સ્થળાંતરિત છે. આ દેશની વસ્તીના 37% છે. સમયાંતરે આ સંખ્યામાં વધારો થયો છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને ચૂંટણી પંચ રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ લઈને આવ્યું છે.

ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર, 'વસ્તીનો મોટો વર્ગ તાકીદના કામ અથવા મુસાફરીના કારણોસર પોતાનો મત આપી શકતો નથી. આ કોઈ મતદારને પાછળ ન રાખવાના ચૂંટણી પંચના લક્ષ્યની વિરુદ્ધ છે. તેથી જ આરવીએમ તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે.

આ પણ વાંચોઃ ત્રિપુરા, નાગાલેન્ડ અને મેઘાલયમાં 2018માં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં શું આવ્યું હતું પરિણામ

રિમોટ વોટિંગ મશીન શું છે અને આ વિચાર કેવી રીતે આવ્યો?
2016 માં ચૂંટણી પંચે સ્થળાંતરિત મતદાનના મુદ્દાને સમજવા માટે સ્થાનિક સ્થળાંતર પર અધિકારીઓની એક સમિતિની રચના કરી હતી. 2016 ના અંતમાં, સમિતિએ સ્થળાંતર કરનારાઓ માટે ઇન્ટરનેટ વોટિંગ, પ્રોક્સી વોટિંગ, વહેલું મતદાન અને પોસ્ટલ બેલેટ વોટિંગની ભલામણ કરી હતી. જો કે, આ બધા વિચારોમાં મતની ગુપ્તતાનો અભાવ હતો. તેથી ઓછું ભણેલા લોકો માટે પણ ફાયદાકારક ન હતું. આવી સ્થિતિમાં ચૂંટણી પંચે તમામ વિચારોને ફગાવી દીધા હતા. આ પછી, ચૂંટણી પંચે RVM સિસ્ટમ દ્વારા તેનો ટેકનિકલ ઉકેલ શોધી કાઢ્યો. તે મતદારોને સલામત અને નિયંત્રિત વાતાવરણમાં મતદાન કરવાની તક આપે છે. આ સિસ્ટમની મદદથી ઘરથી દૂર એટલે કે અન્ય રાજ્ય કે શહેરમાં રહેતા મતદારો પણ મતદાન કરી શકશે. આ માટે તેમને તેમના શહેર કે ગામમાં જવાની જરૂર નહીં પડે. જે શહેરમાં મતદાર રહેતો હોય, તેણે ત્યાં બનાવેલા રિમોટ વોટિંગ સ્પોટ પર જવાનું રહેશે.

રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ દ્વારા કેવી રીતે મતદાન કરવું?
ધારો કે કૈલાશ મધ્યપ્રદેશના રીવાનો રહેવાસી છે અને જયપુર, રાજસ્થાનમાં નોકરી કરે છે. મધ્યપ્રદેશની ચૂંટણી દરમિયાન, વૈભવ જયપુરમાં જ સ્થાપિત ખાસ વોટિંગ બૂથ પર પોતાની વિધાનસભા માટે મતદાન કરી શકશે. વોટિંગની આ પ્રક્રિયા 4 સ્ટેપમાં કરવામાં આવશે.

બૂથ પરના પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસર IDની ચકાસણી કર્યા પછી મતદારના મતદાર વિભાગના કાર્ડને સ્કેન કરશે.
આ પછી, મતદારના મતવિસ્તારનું નામ પબ્લિક ડિસ્પ્લે યુનિટ એટલે કે મોટી સ્ક્રીન પર દેખાશે.
મતદાર તેની પસંદગીના ઉમેદવારને મત આપશે અને આ મત મતવિસ્તાર નંબર, રાજ્ય કોડ અને ઉમેદવાર નંબર સાથે નોંધવામાં આવશે.
VVPAT સ્લિપમાં રાજ્ય કોડ અને મતવિસ્તારના કોડ સાથે ઉમેદવારનું નામ, પ્રતિક અને સીરીયલ નંબર પણ હોય છે.
કોંગ્રેસ સહિત 16 પાર્ટીઓ રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમનો વિરોધ કેમ કરી રહી છે?

આ પણ વાંચોઃ ત્રિપુરામાં 16 ફેબ્રુઆરી, મેઘાલય અને નાગાલેન્ડમાં 27 ફેબ્રુઆરીએ વિધાનસભા ચૂંટણી

કોંગ્રેસ નેતા દિગ્વિજય સિંહ કહે છે, 'RVM સિસ્ટમ હજુ પણ ઘણી અધૂરી છે. આમાં મોટી રાજકીય સમસ્યાઓ છે. સ્થળાંતર કામદારોની વ્યાખ્યા અને સંખ્યા પણ સ્પષ્ટ નથી. આવી સ્થિતિમાં, અમે આરવીએમને સમર્થન આપતા નથી.

રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ પર ત્રણ મોટા સવાલો ઉભા થઈ રહ્યા છે.

1. ડોમેસ્ટિક માઈગ્રન્ટની વ્યાખ્યા શું હશે? શું તમામ સ્થાનિક વિદેશીઓ મતદાન કરી શકશે?

2. જ્યારે ટેક્નોલોજી આધારિત મતદાન અંગે પ્રશ્નો ઉઠાવવામાં આવે છે, ત્યારે RVM લાવવું કેટલું યોગ્ય રહેશે?

3. દૂરસ્થ મતદાન સ્થાન પર આદર્શ આચાર સંહિતા એટલે કે ચૂંટણી આચાર સંહિતા કેવી રીતે લાગુ થશે?

હવે આખરે પ્રશ્ન એ છે કે શું ભાજપને રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમનો લાભ મળશે?
2009ના મતદાનની સરખામણીમાં 2014ની મતદાન ટકાવારી 8% વધુ હતી. લોકનીતિ CSDS એ મતવિસ્તાર સ્તરના મતનું વિશ્લેષણ કર્યું. જેમાં જાણવા મળ્યું છે કે મતદાન વધવાને કારણે એનડીએની સીટ જીતવાનો દર પણ વધી ગયો છે. મતલબ કે જ્યાં મતદાન વધુ હતું તે બેઠક પર ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષોની જીતની શક્યતા વધુ હતી. એસોસિએશન ઓફ ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સના સ્થાપક જગદીપ છોકરે જણાવ્યું હતું કે રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ લાગુ થવાથી મતદાનની ટકાવારી ચોક્કસપણે વધશે, પરંતુ તેનો ફાયદો કોને થશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. 30 કરોડ દૂરસ્થ મતદારોના ઉમેરા સાથે, ચૂંટણીના મુદ્દાઓ પણ તેમની આસપાસ ફરશે. આવી સ્થિતિમાં મોટી પાર્ટીઓ અને ધનિક ઉમેદવારો મતવિસ્તારની અંદર અને બહાર જોરદાર પ્રચાર કરી શકે છે, તેમને ફાયદો મળી શકે છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે સંસાધનોની બાબતમાં ભાજપ અત્યારે સૌથી આગળ છે.

CSDS સાથે સંકળાયેલા રાજકીય નિષ્ણાત સંજય કુમારના જણાવ્યા અનુસાર, 'જે રાજકીય પક્ષ સત્તામાં હોય ત્યારે રિમોટ વોટિંગ સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવશે તેનો ફાયદો ચોક્કસપણે મળશે. તેની પાછળનું કારણ એ છે કે સુરત, દિલ્હી, મુંબઈ, ચેન્નાઈ જેવા શહેરોમાં રહેતા પરપ્રાંતિય મજૂરોને લાગશે કે આ સરકારે તેમને આ અધિકાર આપ્યો છે. 1988માં રાજીવ ગાંધી સરકારે મતદાનની ઉંમર 21 વર્ષથી ઘટાડીને 18 વર્ષ કરી હતી. જો કે, તેનાથી ચૂંટણીના પરિણામોમાં કોઈ મૂળભૂત ફરક પડ્યો નથી. 1984માં 426 બેઠકો જીતનારી કોંગ્રેસ 1989ની ચૂંટણીમાં ઘટીને 195 બેઠકો પર આવી ગઈ હતી.