Global Hunger Index 2023: ભારત નેપાળ અને પાકિસ્તાન જેવા દેશોથી નીચે, જાણો શું છે કારણ

Global Hunger Index 2023: ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સનું નવું વર્ઝન બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. આ વખતે ઈન્ડેક્સમાં ભારતની સ્થિતિ એક વર્ષ પહેલાની સરખામણીએ વધુ ખરાબ થઈ છે. ગયા વર્ષે આ ઈન્ડેક્સમાં ભારત 107માં ક્રમે હતું. ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ 2023માં ભારત 125 દેશોમાં 111મા ક્રમે છે. આ સાથે નવી ચર્ચા અને નવો વિવાદ શરૂ થયો છે.

બધા પડોશી દેશો ભારત કરતા સારા-
ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ પર વિવાદનું કારણ એ છે કે ભારતને ઘણા પડોશી દેશોથી નીચે રાખવામાં આવ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે- આ વખતે પાકિસ્તાન ઈન્ડેક્સમાં 102માં સ્થાન પર છે. ઈન્ડેક્સમાં બાંગ્લાદેશ 81માં, નેપાળ 69માં અને શ્રીલંકા 60માં ક્રમે છે. મતલબ કે નેપાળ અને શ્રીલંકા અને પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ જેવા દેશોમાં પણ ભૂખમરાની સ્થિતિ ભારત કરતાં સારી છે.

ભારત સરકારે નકાર્યો રિપોર્ટ-
ઇન્ડેક્સ જાહેર થતાંની સાથે જ તેના વિશે ચર્ચાનો દોર શરૂ થયો. ભારત સરકારે તરત જ ઇન્ડેક્સ પર પ્રતિક્રિયા આપી અને તેને સદંતર નકારી કાઢી. ભારત સરકારનું કહેવું છે કે ઇન્ડેક્સ તૈયાર કરવા માટે ભૂખમરાના માપદંડોની ગણતરી કરવામાં આવી છે તે ભારતની વાસ્તવિક પરિસ્થિતિને પ્રતિબિંબિત કરતા નથી. મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયનો આરોપ છે કે ઇન્ડેક્સમાં પદ્ધતિસરની ગંભીર સમસ્યાઓ છે. મંત્રાલયે એવો પણ આરોપ લગાવ્યો છે કે દૂષિત ઈરાદાથી ઈન્ડેક્સ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે.

ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સ શું છે?
સૌ પ્રથમ, ચાલો જાણીએ કે ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સ શું છે અને તે કેવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે? આ ઈન્ડેક્સ એલાયન્સ 2015 નામના જૂથ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવે છે, જે યુરોપીયન બિન-સરકારી સંસ્થાઓ (એનજીઓ)નું જૂથ છે, જેમાં આયર્લેન્ડની કન્સર્ન વર્લ્ડવાઈડ અને જર્મનીની વેલ્ટ હંગર હિલ્ફે પ્રમુખ છે. એલાયન્સ 2015 વૈશ્વિક, પ્રાદેશિક અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે ભૂખમરાને માપવા માટે મેટ્રિક્સની વિશાળ શ્રેણીનો ઉપયોગ કરવાનો દાવો કરે છે. ઈન્ડેક્સનું લેટેસ્ટ વર્ઝન એક દિવસ પહેલા એટલે કે 12 ઓક્ટોબરે રિલીઝ થયું હતું.

આ વર્ષે ઇન્ડેક્સની 16મી આવૃત્તિ-
ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સની પ્રથમ આવૃત્તિ વર્ષ 2000માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. તે પછી, થોડા વર્ષો સિવાય લગભગ દર વર્ષે તેનું નવું સંસ્કરણ બહાર પાડવામાં આવે છે. આ વખતે ઈન્ડેક્સની 16મી આવૃત્તિ આવી છે. ઇન્ડેક્સનો ઉદ્દેશ્ય 2030 સુધીમાં વિશ્વમાંથી ભૂખમરાની સમસ્યાને દૂર કરવાનો છે. હવે આગળ વધતા પહેલાં, એ સમજવું જરૂરી છે કે ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સ કેવી રીતે તૈયાર થાય છે અથવા ભૂખમરાની ગણતરી માટે શું ફોર્મ્યુલા છે…

ગણતરી આ ચાર સ્કેલ પર કરવામાં આવે છે-
એલાયન્સ 2015ની ભૂખમરાની ગણતરી કરવા માટે ચાર વ્યાપક મેટ્રિક્સનો ઉપયોગ કરે છે. તેનું પ્રથમ માપ કુપોષણ છે. તે કેલરીના સેવનના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે, એટલે કે, તે જોવામાં આવે છે કે વસ્તીના કેટલા ટકા લોકો ઓછી કેલરીવાળા ખોરાકની ઍક્સેસ ધરાવે છે. બીજું પરિમાણ ચાઈલ્ડ વેસ્ટિંગ છે. આમાં 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના એવા બાળકોને રાખવામાં આવ્યા છે, જેનું વજન તેમની ઊંચાઈ કરતા ઓછું છે. ત્રીજું પરિમાણ ચાઇલ્ડ સ્ટન્ટિંગ છે, જેમાં 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના એવા બાળકોને રાખવામાં આવે છે જેમનું વજન તેમની ઉંમર પ્રમાણે ઓછું હોય. ચોથો પરિમાણ બાળ મૃત્યુદર છે એટલે કે કુપોષણને કારણે પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોના મૃત્યુનો દર.

આ ઇન્ડેક્સ બનાવવાની ફોર્મ્યુલા છે-
એલાયન્સ 2015 પ્રથમ અને ચોથા પરિમાણોને 33.33 ટકા વેઇટેજ આપે છે. એટલે કે, 100 પોઈન્ટ સ્કેલમાં, 66.66 પોઈન્ટ કુપોષણ અને બાળ મૃત્યુદર દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. જ્યારે ચાઇલ્ડ વેસ્ટેજ અને ચાઇલ્ડ સ્ટન્ટિંગ બંનેને 16.66 ટકા વેઇટેજ મળે છે. આ રીતે, વિવિધ દેશોનો સ્કોર 100 પોઈન્ટના સ્કેલ પર નક્કી કરવામાં આવે છે અને પછી મેળવેલા સ્કોર અનુસાર દેશોનું રેન્કિંગ નક્કી કરવામાં આવે છે. 9.9 કરતા ઓછા સ્કોર ધરાવતા દેશોને સૌથી ઓછી ભૂખમરાની શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવ્યા છે. 20 થી 34.9 નો સ્કોર ધરાવતા દેશોની સ્થિતિ ગંભીર માનવામાં આવે છે, જ્યારે 50 થી ઉપરનો સ્કોર અત્યંત જોખમી માનવામાં આવે છે.

અલગ-અલગ સ્કેલ પર ભારતની સ્થિતિ-
ઈન્ડેક્સના લેટેસ્ટ વર્ઝન વિશે વાત કરીએ તો ભારતની રેન્કિંગ બગડવામાં સૌથી મોટો ફાળો ચાઈલ્ડ વેસ્ટિંગનો છે. ઈન્ડેક્સ અનુસાર, ભારતમાં ચાઈલ્ડ વેસ્ટિંગનો દર 18.7 ટકા છે, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે. આનો અર્થ એ થયો કે ભારતમાં સૌથી વધુ પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો છે જેનું વજન તેમની ઊંચાઈ કરતા ઓછું છે. ઈન્ડેક્સ અનુસાર ભારતમાં કુપોષણનો દર 16.6 ટકા છે, જ્યારે પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોમાં મૃત્યુદર 3.1 ટકા છે.