જાહેર હિતની અરજી શું છે? તે ક્યારે અને કેવી રીતે ફાઇલ કરવામાં આવે છે, જાણી લો A to Z

Public Interest Litigation: આવા કિસ્સાઓ આપણી આસપાસ વારંવાર બનતા હોય છે, જેની અસર માત્ર એક વ્યક્તિ જ નહીં પરંતુ સમગ્ર સમાજ કે શહેરને થાય છે. કેટલીકવાર તે કેસ આખા દેશને અસર કરે છે. ઘણા લોકો એવું વિચારે છે કે આપણે કોર્ટમાં ત્યારે જ જઈ શકીએ જ્યારે કોઈનું નુકસાન થાય, પરંતુ એવું નથી.

સામાન્ય જીવનમાં જ્યારે આપણને કોઈ અંગત નુકસાન હોય ત્યારે જ આપણે કોર્ટનો સંપર્ક કરીએ છીએ. એવી બાબતોનો વિચાર કરો જે ફક્ત વ્યક્તિઓને જ નહીં પરંતુ સમગ્ર સમુદાય, શહેર, રાજ્ય અથવા રાષ્ટ્રને અસર કરે છે. શું તમે વિચાર્યું છે કે આવી બાબતો અંગે સમાજ કે દેશનું ધ્યાન કેવી રીતે આકર્ષાય છે અને કાયદાકીય ભાષામાં તેને કયા નામે ઓળખવામાં આવે છે. તમે સાંભળ્યું જ હશે કે કોઈએ હાઈકોર્ટ અથવા સુપ્રીમ કોર્ટમાં જાહેર હિતની અરજી (PIL) દાખલ કરી છે. આ રીતે, જાહેર હિતની અરજી દ્વારા કાયદેસર રીતે બાબતોને આગળ લાવવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કે જાહેર હિતની અરજી શું છે અને તે કેવી રીતે દાખલ કરવામાં આવે છે.

જાહેર હિતની અરજી શું છે?
તમે અત્યાર સુધીમાં સમજી જ ગયા હશો કે આ અરજી લોકોના હિત સાથે જોડાયેલી છે. તે મુકદ્દમાનું એક સ્વરૂપ છે જે જાહેર હિતના રક્ષણ અથવા અમલ માટે દાખલ કરવામાં આવે છે. તેને લોકોના અધિકારો અને સમાનતાને આગળ વધારવા અથવા વ્યાપક જાહેર ચિંતાના મુદ્દાઓ ઉઠાવવા માટે કાયદાનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. પીઆઈએલનો ખ્યાલ અમેરિકન ન્યાયશાસ્ત્રમાંથી લેવામાં આવ્યો છે. આપણા દેશના કાયદા મુજબ, PIL નો અર્થ થાય છે જાહેર હિતના રક્ષણ માટે અરજી અથવા દાવો દાખલ કરવો. આ અરજી પીડિત પક્ષ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલ કેસ નથી પરંતુ અદાલત પોતે અથવા કાનૂની અદાલતમાં અન્ય કોઈ ખાનગી પક્ષ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવે છે. તેને ન્યાયિક સક્રિયતા દ્વારા અદાલતો દ્વારા જનતાને આપેલી શક્તિ કે તાકાત કહી શકાય.

આ પણ વાંચો:  Sextortion શું છે? કઈ કલમો હેઠળ ફરિયાદ દાખલ કરવામાં આવશે, 5 વર્ષની સજાની છે જોગવાઈ
આ પણ વાંચો:  Vastu Tips: દરેક સમસ્યા માટે રામબાણ છે આ છોડ, શનિદેવની સાડી સતીથી પણ આપે છે રાહત
આ પણ વાંચો: જો કોઈ તમારો પીછો કરે તો તમારી પાસે છે શું છે કાયદાનું શસ્ત્ર, આ રીતે કરો ઉપયોગ

ઘણી વખત લોકો વિચારે છે કે PIL એ રિટ પિટિશન જેવી છે પરંતુ એવું નથી, રિટ પિટિશન તેના પોતાના ફાયદા માટે ફાઇલ કરવામાં આવે છે, જ્યારે PIL "સામાન્ય લોકોના લાભ" માટે ફાઇલ કરવામાં આવે છે. જાહેર હિતની અરજીની વિભાવના આપણા દેશના બંધારણના અનુચ્છેદ 39A માં સમાવિષ્ટ સિદ્ધાંતો સાથે સુસંગત છે જેથી કરીને કાયદાની મદદથી સામાજિક ન્યાયને ઝડપથી સુરક્ષિત કરી શકાય અને તેનો વિસ્તાર કરી શકાય.

જાહેર હિતની અરજીની શરૂઆત
જાહેર હિતની અરજીના આગમન પહેલાં કાયદાની સામાન્ય પ્રક્રિયામાં, વ્યક્તિ માત્ર ત્યારે જ કોર્ટનો સંપર્ક કરી શકે છે જ્યારે તેને કોઈ વ્યક્તિગત નુકસાન થયું હોય. વર્ષ 1979 માં આ ખ્યાલમાં પરિવર્તન આવ્યું. 1979માં કોર્ટે એક કેસની સુનાવણી કરવાનું નક્કી કર્યું જે પીડિતા દ્વારા નહીં પરંતુ તેના વતી કોઈ અન્ય વ્યક્તિ દ્વારા દાખલ કરવામાં આવ્યું હતું. 1979 માં, અન્ડરટ્રાયલ કેદીઓ વિશે અખબારોમાં સમાચાર પ્રકાશિત થયા હતા, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો તેઓને સજા થઈ હોત તો પણ તે અંડરટ્રાયલ દરમિયાન જે સમય પસાર કર્યો હતો તેટલો સમય ન હોત. આ સમાચારના આધારે એક વકીલે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી હતી. આ કેસ સુપ્રીમ કોર્ટમાં ચાલ્યો અને આ અરજી ‘પબ્લિક ઈન્ટરેસ્ટ લિટીગેશન’ તરીકે પ્રખ્યાત થઈ. આ રીતે, તેની શરૂઆત 1979 થી સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. પાછળથી સમાન અન્ય ઘણા કેસોને જાહેર હિતની અરજીઓ તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું હતું.

જાહેર હિતની અરજી દાખલ કરવાનું ક્ષેત્ર
પીઆઈએલ હેઠળ દરેક કેસ દાખલ કરી શકાય નહીં. તમે પીઆઈએલ હેઠળ ફક્ત તે જ કેસ દાખલ કરી શકો છો જે બાબત અથવા સમસ્યા માત્ર તમને જ નહીં પરંતુ લોકોને અસર કરે છે, જેમ કે; પ્રદૂષણ, આતંકવાદ, માર્ગ સલામતી, બાંધકામના જોખમો વગેરે.

જાહેર હિતની અરજીનું મહત્વ
સમાજમાં પરિવર્તન લાવવાનું એક ઉત્તમ સાધન છે.

તે કાયદાનું શાસન જાળવવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે.

તે કાયદો અને ન્યાય વચ્ચેના સંતુલનને ઝડપી બનાવવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.

જાહેર હિતની અરજીનો મૂળ હેતુ લોકોના ગરીબ અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા વર્ગને ન્યાય સુલભ અથવા સમાન બનાવવાનો છે. આ બધા માટે ન્યાય મેળવવાનું લોકશાહીકરણ છે.

આ પણ વાંચો: વાત વિદેશની નથી, લ્યો બોલો!!! આ રાજ્યમાં ડુંગળી-બટાકાના ભાવે વેચાઇ છે ડ્રાયફ્રૂટ
આ પણ વાંચો: Health Tips: ભોજન સાથે સલાડમાં લીલા મરચાં ખાવા કેટલા યોગ્ય? જાણો શું કહે છે રિસર્ચ
આ પણ વાંચો: Online Hacking: ધડાધડ વેચાઇ રહ્યું છે આ હેકિંગ ડિવાઇસ, કામ જાણીને ઉડી જશે હોશ

કોણ PIL ફાઇલ કરી શકે છે
જાહેર હિતની અરજી વ્યક્તિ, જૂથ અથવા એનજીઓ દ્વારા દાખલ કરી શકાય છે. એવું જરૂરી નથી કે માત્ર પીડિત વ્યક્તિ જ આ ફાઇલ કરી શકે. તે દેશના કોઈપણ નાગરિક દ્વારા ફાઇલ કરી શકાય છે, માત્ર એક જ શરત છે કે તેમાં કોઈ વ્યક્તિગત નફો હોવો જોઈએ નહીં. તે જાહેર હિતમાં હોવું જોઈએ. જો મામલો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હોય તો કોર્ટ સુઓમોટો દાખલ કરી શકે છે.

જાહેર હિતની અરજી દાખલ કરી શકાય
જાહેર હિતની અરજી એ રિટ પિટિશનનું વિસ્તરણ છે. આ અરજી હાઈકોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં દાખલ કરી શકાય છે. તમે બંધારણની કલમ 226 હેઠળ હાઈકોર્ટ સમક્ષ અને કલમ 32 હેઠળ સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ પીઆઈએલ દાખલ કરી શકો છો. જો તમે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરો છો, તો તમારે પીઆઈએલની પાંચ નકલો સબમિટ કરવી પડશે. પીઆઈએલની નકલ પ્રતિવાદીઓને ત્યારે જ આપવામાં આવશે જ્યારે કોર્ટ તેના સંબંધમાં નોટિસ જારી કરે. જો તમે હાઈકોર્ટમાં પીઆઈએલ દાખલ કરો છો, તો તમારે તેની બે નકલો સબમિટ કરવી પડશે. ઉપરાંત, તમારે તેની નકલ પ્રતિવાદીઓને અગાઉથી આપવાની રહેશે.

જાહેર હિતની અરજી કેવી રીતે ફાઇલ કરવી
માહિતીના અભાવને કારણે લોકોમાં એવી માન્યતા છે કે પીઆઈએલ દાખલ કરવી ખૂબ મુશ્કેલ છે, પરંતુ એવું નથી. જો તમે ઇચ્છો તો, તમે તમારો કેસ ભારતના સુપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ અથવા હાઇકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશની સામે એક સરળ પત્ર અને પોસ્ટ કાર્ડ દ્વારા મૂકી શકો છો, પરંતુ સમગ્ર પ્રક્રિયાને અનુસરવું વધુ સારું માનવામાં આવે છે.

PIL માટે તમારે નીચેના સ્ટેપ્સ ફોલો કરવા પડશે:

PIL દાખલ કરતા પહેલા, અનુભવી PIL વકીલનો સંપર્ક કરો, જેથી તમારો સમય બિનજરૂરી રીતે વેડફાય નહીં. જો તમે જાતે પિટિશન ફાઇલ કરવા માંગતા હો, તો તમે તે પણ કરી શકો છો. પીઆઈએલ સંબંધિત દસ્તાવેજોનું મેચિંગ સુનિશ્ચિત કરો. તમારે કઈ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરવી છે તે નક્કી કરો. જો તમે હાઈકોર્ટમાં પિટિશન દાખલ કરો છો, તો તે હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશને સંબોધીને અરજી દાખલ કરો. બીજી તરફ, જો તમે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી રહ્યા છો, તો તમારે ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશને સંબોધીને અરજી કરવી જોઈએ.

PIL ફાઇલ કરવા માટેની ફી
મુકદ્દમા માટેની ફી માત્ર પ્રતિ ઉત્તરદાતા રૂ. 50 છે જેનો ઉલ્લેખ પીઆઈએલમાં કરવામાં આવ્યો છે અને તેનો ઉલ્લેખ અરજીમાં પણ હોવો જોઈએ. જો કે, સમગ્ર કાર્યવાહીનો કુલ ખર્ચ અરજદાર દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલા વકીલ પર આધારિત છે.

PIL ફાઇલ કરવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજો
અરજદારે પોતાનું નામ, ટપાલ સરનામું, ઈ-મેલ, ફોન નંબર, વ્યવસાય, વાર્ષિક આવક અને પાન નંબર આપવાનો રહેશે. તમામ પીડિત પક્ષકારોના નામ અને સરનામા.સરકારી એજન્સીઓ અથવા અન્ય જેમની પાસેથી રાહત માંગવામાં આવી છે તેમના નામ અને સરનામાની સૂચિ બનાવો..અધિકારોના ઉલ્લંઘનને જન્મ આપતા તથ્યોની યાદી બનાવો જેનો સામનો કરવામાં આવી રહ્યો છે. કેવા પ્રકારનું ઉલ્લંઘન અથવા ઈજા થઈ રહી છે. કોઈ પ્રકારનો અંગત લાભ છે કે કેમ તે પણ તમારે જણાવવું પડશે. અરજદારે એ પણ સ્પષ્ટ કરવું જોઈએ કે જો કોર્ટ કોઈ ખર્ચ લાદે તો તેઓ ખર્ચ ચૂકવી શકશે કે કેમ. 

આ કિસ્સાઓમાં તમે PIL ફાઇલ કરી શકતા નથી
સેવા બાબતો, ગ્રેચ્યુઈટી, પેન્શન, પગાર વગેરેને લગતી બાબતો. .જમીન માલિક ભાડૂત બાબતો. સુપ્રીમ કોર્ટની માર્ગદર્શિકામાં સૂચિબદ્ધ મુદ્દાઓ સિવાય કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારના વિભાગ અને સ્થાનિક સંસ્થાઓ સામેની ફરિયાદો. શૈક્ષણિક સંસ્થામાં પ્રવેશનો મુદ્દો. હાઇકોર્ટ અને તાબાની અદાલતોમાં વહેલી સુનાવણીની વિનંતી કરતી અરજીઓ.