Explainer : મોદી સરકાર કેમ લાવવા માંગે છે વીજળી સંશોધન બિલ? આ બિલથી સામાન્ય પ્રજાને શું લાભ થશે?

Electricity Amendment Bill: વીજળી સુધારા વિધેયક-2022 લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ વિપક્ષના ભારે વિરોધને કારણે તેને વિગતવાર ચર્ચા માટે સંસદીય સ્થાયી સમિતિમાં મોકલવામાં આવ્યું હતું. દરમિયાન ઉર્જા મંત્રી આરકે સિંહે વિપક્ષ પર ભ્રામક પ્રચાર કરવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. મોદી સરકાર વીજ સુધારા બિલ શા માટે લાવી? તેની સામે વિપક્ષનો શું વાંધો છે? વિગતવાર જાણો...

5.23 લાખ કરોડથી વધુ છે સરકારી ડિસ્કોમનું નુકસાન:
માર્ચ 2020 સુધીમાં દેશની સરકારી ડિસ્કોમ (DISCOM) એટલે કે ડિસ્ટ્રિબ્યુશન કંપનીની ખોટ 5.23 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ હતી. તેમાંથી 70 ટકા દેશના માત્ર પાંચ રાજ્યોમાંથી આવે છે. આ રાજ્યોમાં તમિલનાડુ (રૂ. 99860 કરોડ), રાજસ્થાન (86868 કરોડ), ઉત્તર પ્રદેશ (85153 કરોડ), મધ્યપ્રદેશ (રૂ. 52978 કરોડ) અને તેલંગાણા (રૂ. 42293 કરોડ)નો સમાવેશ થાય છે. 31 માર્ચ 2020 સુધીમાં, દેશની આવી માત્ર બે સરકારી ડિસ્કોમ નફામાં ચાલી રહી છે. આમાં ગુજરાતની ડિસ્કોમ 1336 કરોડના નફામાં છે. બીજી તરફ પશ્ચિમ બંગાળની ડિસ્કોમને 3 કરોડનો નફો થયો છે.

અદાણી સિવાય તમામ ખાનગી કંપનીઓ નફામાં છે:
બીજી તરફ જ્યાં વિજળી વિતરણનું કામ ખાનગી કંપનીઓ કરી રહી છે ત્યાં તેઓ નફો કરી રહી છે. માર્ચ 2020માં દેશમાં પાવર ડિસ્ટ્રિબ્યુશન સેક્ટરમાં કામ કરતી કંપનીઓનો કુલ નફો 15453 કરોડ રૂપિયા રહ્યો છે.

તેમાંથી પશ્ચિમ બંગાળમાં કાર્યરત CESCનો નફો 9620 કરોડ રૂપિયા છે. દિલ્હીમાં કાર્યરત ત્રણ કંપનીઓ BRPL (BSES રાજધાની પાવર લિમિટેડ), BYPL (BSES યમુના પાવર લિમિટેડ) અને TPDDP (ટાટા પાવર દિલ્હી ડિસ્ટ્રિબ્યુશન લિમિટેડ) નો કુલ નફો 3972 કરોડ રૂપિયાનો છે. આ સિવાય, ઉત્તર પ્રદેશમાં કાર્યરત NPCL (NOIDA POWER COMPANY LIMITED) 945 કરોડના નફામાં છે જ્યારે મહારાષ્ટ્રમાં કામ કરતી કંપની (AEML) 31 કરોડના નુકસાનમાં છે.

ખાનગી ક્ષેત્રની AT&Cની ખોટ ઓછી:
વીજ વિતરણ કંપનીને વીજળીની સંપૂર્ણ કિંમત મળતી નથી. વીજળી ખરીદવા અને ગ્રાહકોને વેચવા વચ્ચે પાવર યુનિટમાં નુકસાન થવાનું નિશ્ચિત છે. આ નુકસાનને AT&C (એગ્રીગેટ ટેકનિકલ અને કોમર્શિયલ) નુકશાન કહેવાય છે. આ નુકસાનનું એક પાસું ટેકનિકલ છે જેને થ્રેશોલ્ડથી નીચે ઘટાડી શકાતું નથી. તે જ સમયે, અન્ય પાસું છે વીજળીની ચોરી અને યોગ્ય વીજ બિલ બનાવવા અને બિલની ચુકવણી, જે યોગ્ય વ્યવસ્થાપન દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

ઉદાહરણ તરીકે, રાજ્યની વિતરણ કંપનીઓને વર્ષ 2015-16માં દેશની કુલ વીજળીના લગભગ ચોથા ભાગની AT&C ખોટ થતી હતી. છેલ્લા 5 વર્ષમાં આ ખોટ માત્ર 10 ટકા જ ઘટી છે. વર્ષ 2019-20માં, AT&C ખોટ ઘટીને 21.73 ટકા થઈ ગઈ. પરંતુ આ હજુ પણ ઘણું છે. આ જ ખાનગી ક્ષેત્રમાં વર્ષ 2015-16માં આ નુકસાન 12.44 ટકા હતું જે ઘટીને 8.00 ટકા થયું છે. ખાનગી વીજ કંપનીઓએ તેમના AT&C લોસમાં 35 ટકાનો ઘટાડો કર્યો છે.

દર વર્ષે વધી રહી છે ડિસ્કોમની ખોટ:
દેશની ડિસ્કોમ્સની ખોટ દર વર્ષે વધી રહી છે. વર્ષ 2018માં જ્યાં ડિસ્કોમની ખોટ 4.4 લાખ કરોડ રૂપિયા હતી, તે માર્ચ 2020માં વધીને 5.22 લાખ કરોડ થઈ ગઈ છે.

વીજ ઉત્પાદન કંપનીઓના લેણાં 6 વર્ષમાં 6 ગણા વધ્યા:
પાવર સેક્ટરમાં કોઈ સમસ્યા નથી. વર્ષોથી તેમને ખોટમાંથી બહાર કાઢવાની યોજનાઓ બનાવવામાં આવી રહી છે. પરંતુ સમસ્યા વીજ વિતરણ કંપનીઓની ખોટની છે, જેના કારણે તેઓ વીજ ઉત્પાદન કરતી કંપનીઓને સમયસર ચુકવણી કરતી નથી. જેના કારણે તેમની લેણી રકમ વધી રહી છે. વધતા લેણાંના કારણે વીજ કંપનીઓનું નાણાકીય સંચાલન ખોરવાઈ જાય છે. છેલ્લા 6 વર્ષમાં વીજ ઉત્પાદન કંપનીઓને વીજ વિતરણ કંપનીઓના લેણાંમાં 6 ગણો વધારો થયો છે. જુલાઈ 2016માં જ્યાં બાકી રકમ 17038 કરોડ રૂપિયા છે. જે જુલાઈ 2021માં વધીને 1.08 લાખ કરોડ થઈ ગઈ છે.

નવા બિલમાં ચુકવણી ન કરવાના કિસ્સામાં વીજળી ન આપવાની જોગવાઈ:
પ્રસ્તાવિત બિલમાં, NLDC (નેશનલ લોડ ડિસ્પેચ સેન્ટર)ને 2003ના વીજળી અધિનિયમની કેટલીક કલમોમાં સુધારો કરીને વધુ તાકાત આપવામાં આવી છે. NLDC એ દેશભરમાં પાવર સિસ્ટમની સંભાળ રાખતી સંસ્થા છે.
પ્રસ્તાવિત બિલના સુધારામાં ઘણી જગ્યાએ એવું લખવામાં આવ્યું છે કે NLDCને કોઈ પણ નિશ્ચિત કરારની ચુકવણી ન કરવાની સ્થિતિમાં વીજળીનો પુરવઠો ન આપવાનો અધિકાર છે.

નવા બિલમાં શું થશે ફેરફાર?
ઈલેક્ટ્રીસીટી એમેન્ડમેન્ટ બિલ-2022 હેઠળ વીજળીના વિતરણનું કામ ખાનગી કંપનીઓને સોંપવામાં આવી શકે છે. સરકારનું કહેવું છે કે આનાથી વીજળી ગ્રાહકો માટે મોબાઈલ કનેક્શન જેવી કોઈપણ કંપનીની સેવા લેવી શક્ય બનશે.

આ બિલના વિરોધીઓનું કહેવું છે કે આ બિલ પછી સરકારી કંપનીએ દરેકને સર્વિસ આપવી પડશે. જ્યારે ખાનગી ડિસ્કોમ કંપનીઓ ઉદ્યોગો અને ગ્રાહકોને બિઝનેસ કનેક્શન સાથે સેવાઓ આપશે, જેમાં વધુ નફો છે. પ્રસ્તાવિત બિલમાં NLDC (નેશનલ લોડ ડિસ્પેચ સેન્ટર)ને મજબૂત બનાવવામાં આવ્યું છે. નિયત કરાર પૂરો ન થવાના કિસ્સામાં તેને વીજળી ન આપવાનો અધિકાર હશે. વિરોધીઓની દલીલ છે કે વીજળી એ સમવર્તી વિષય છે. આના પર કેન્દ્ર પાસે વધુ પડતી સત્તા છે તે ખોટું છે. તેની સત્તાઓ રાજ્ય પાસે હોવી જોઈએ. રાજ્યોને પોતાની મરજી મુજબ તેનો નિર્ણય લેવાની સત્તા હોવી જોઈએ.