World Yoga Day 2022: યોગ- આસન શું છે, કેટલા પ્રકારના હોય છે યોગાસન, જાણો વિગતે

આજે વિશ્વ યોગ દિવસ, 21 જૂન 2022ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો છે. યોગમાં આસનો શું છે, આસનો કોને કહેવાય છે, યોગાસનોનો મુખ્ય હેતુ શું છે, આસનો અને વ્યાયામમાં શું તફાવત છે અને તેના કેટલા પ્રકાર છે, આ બધું ટૂંકમાં યોગ દિવસ પર જાણીએ.

1. આસનની વ્યાખ્યા:
જે પ્રકારે બેસવું, જે મનને સ્થિર રાખે અને આનંદ આપે તેને આસન કહે છે. આસન શબ્દ સંસ્કૃત ભાષાના મૂળ 'અસ' ધાતુ પરથી આવ્યો છે, જેના બે અર્થ થાય છે - પહેલો છે બેસવાની જગ્યા અને બીજો શારીરિક અવસ્થા.

2. યોગાસનોનો મુખ્ય હેતુ:
આસનોનો મુખ્ય હેતુ શરીરના કચરાનો નાશ કરવાનો છે. શરીરમાંથી મળ અથવા દૂષિત વિકારોનો નાશ કરવાથી શરીર અને મનમાં સ્થિરતાનો આવિર્ભાવ થાય છે. શાંતિ અને સ્વાસ્થ્ય લાભ મળે છે. માત્ર શરીર, મન અને બુદ્ધિની મદદથી યોગના અભ્યાસ દ્વારા આત્માને સંસારના બંધનોમાંથી મુક્ત કરી શકાય છે. શરીર એ મહાન બ્રહ્માંડનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ છે. તેથી જ્યારે શરીર સ્વસ્થ હોય છે, ત્યારે મન અને આત્માને સંતોષ મળે છે.

આસન એક વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ છે. તે આપણા શરીરને સ્વચ્છ, શુદ્ધ અને સક્રિય રાખીને મનુષ્યને શારીરિક અને માનસિક  રૂપથી સદા સ્વસ્થ રાખે છે. આસન એ એકમાત્ર એવી કસરત છે જે આપણા આંતરિક શરીર પર અસર કરી શકે છે.

3. આસનો અને કસરતો:
આસનો અને અન્ય પ્રકારની કસરતો વચ્ચે તફાવત છે. આસનો આપણા શરીરની પ્રકૃતિને જાળવી રાખે છે, જ્યારે અન્ય પ્રકારની કસરતો તેને બગાડી શકે છે. જીમ કે અખાડાનું શરીર એ શરીર સાથે કરવામાં આવેલી વધારાની મહેનતનું પરિણામ છે જે માત્ર દેખાવ ખાતર હોય છે. શરીરની વધારાની એનજી ઉર્જાનો નિકાલ કરવો પડે છે.

4. આસનોના પ્રકાર:
1. બેસીને કરવામાં આવતા આસન. 
2. પીઠના બળે સૂઈને કરવામાં આવતા આસન
3. પેટના બળે સૂઈને કરવામાં આવેલા આસન
4. ઉભા રહીને કરવામાં આવેલા આસન

1. બેસીને:
પદ્માસન, વજ્રાસન, સિદ્ધાસન, મત્સ્યાસન, વક્રાસન, અર્ઘ-મત્સ્યેન્દ્રાસન, ગોમુખાસન, પશ્ચિમોત્તનાસન, બ્રાહ્મ મુદ્રા, ઉષ્ટ્રાસન, ગોમુખાસન વગેરે વગેરે...

2. પીઠના બળે આસન:
અર્ધહલાસન, હલાસન, સર્વાંગાસન, વિપરિતકર્ણી આસન, પવનમુક્તાસન, નૌકાસન, શવાસન વગેરે.

3. પેટના બળે ઉંઘીને આસન:
મકરાસન, ધનુરાસન, ભુજંગાસન, શલભાસન, વિપરિતા નૌકાસન વગેરે.

4. ઉભા થઈને:
તાડાસન, વૃક્ષાસન, અર્ધચંદ્રમાસન, અર્ધચક્રાસન, બે-ભુજ કાતિચક્રાસન, ચક્રાસન, પાદહસ્તાસન વગેરે.

5. અન્ય:
સિરસાસન, મયુરાસન, સૂર્ય નમસ્કાર વગેરે.

5. અન્ય પ્રકાર:
આસનાનિ સમસ્તાનિયાવન્તો જીવજન્તવ:! ચતુરશીત લક્ષણિશિવેનાભિહિતાની ચ!- એટલે કે સંસારના સમસ્ત જીવજંતુઓ સમાન આસનોની સંખ્યા બતાવવામાં આવી છે. આ રીતે 84000 આસનોમાંથી મુખ્ય 84 આસનો મુખ્ય માનવામાં આવે છે. તેમાંથી પણ મુખ્ય આસનોનું વર્ણન યોગાચાર્યોએ પોતપોતાની રીતે કર્યું છે. તેના આધારે આપણે યોગની મુદ્રાઓને મુખ્યત્વે છ ભાગોમાં વહેંચી શકીએ છીએ:-

(A). પશુવત આસન:
પ્રથમ પ્રકારના આસન જે પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓના બેસવાની અને ચાલવાની રીતના આધારે બનાવવામાં આવ્યા છે જેમ કે-

1. વૃશ્ચિક આસન, 2. ભુજંગાસન, 3. મયુરાસન, 4. સિંહાસન, 5. શલભાસન, 6. મત્સ્યાસન 7. બકાસન 8. કુક્કુટાસન, 9. મકરાસન, 10. હંસાસન, 11. કાકાસન 12. ઉસ્ત્રાસન 113. કુસ્ત્રાસન. કપોત્તાસન, 15. માર્જારાસન 16. ક્રોંચાસન 17. શશાંકાસન 18. બટરફ્લાય આસન 19. ગૌમુખાસન 20. ગરુડાસન 21. ખાગા આસન, 22. ચાતક આસન, 23. ઉલુક આસન, 24. સ્વાનાસન, બ્રહ્નસન, 2. બ્રાઉનિંગ, 2.5. 27. .ભદ્રાસન અથવા ગોરક્ષાસન, 28. કાગાસન, 29. વ્યાઘ્રાસન, 30. એકપાદ રાજકપોતાસન વગેરે.

(બી).વસ્તુવન આસન: અન્ય પ્રકારના આસનો કે જે ખાસ પદાર્થો હેઠળ આવે છે જેમ કે-
1. હલાસન, 2. ધનુરાસન, 3. અર્ધ અર્ધ ધનુરાસન, 4. અકર્ણ ધનુરાસન, 5. ચક્રાસન અથવા ઉર્ધ્વ ધનુરાસન, 6. વજ્રાસન, 7. સુપ્ત વજ્રાસન, 8. નૌકાસન, 9. વિપરિત નૌકાસન, 1. 1. દાનદાસન ટોલંગાસન, 12. તોલાસન, 13. શિલાસન વગેરે.

(C). પ્રકૃતિ આસનો: ત્રીજા પ્રકારના આસનો વનસ્પતિ, વૃક્ષો અને પ્રકૃતિના અન્ય તત્વો પર આધારિત છે જેમ કે-
1. વૃક્ષાસન, 2. પદ્માસન, 3. લતાસન, 4. તાડાસન, 5. પદ્મ પર્વતાસન, 6. મંડુકાસન, 7. પર્વતાસન, 8. અધો મુખ વૃક્ષાસન, 9. અનંતાસન, 10. ચંદ્રાસન, 11. અર્ધાસન. તલબાસન, વગેરે.

(D). અંગ અથવા અંગની મુદ્રાવત આસન:
 ચોથા પ્રકારના આસન ખાસ અંગોને મજબૂત કરવા માટે માનવામાં આવે છે જેમ કે-
1.શીર્ષાસન, 2. સર્વાંગાસન, 3. પદહસ્તાસન અથવા ઉત્તાનાસન, 4. અર્ધ પાદહસ્તાસન, 5.વિપરિતકર્ણી સર્વાંગાસન, 6.સલમ્બા સર્વાંગાસન, 7. મેરુદાંદાસન, 8.એકપદ્ગ્રિવાસન, 9.પદહસ્તાસન, 9.પદહસ્તાસન, 9.પદહસ્તાસન પાદંગુષ્ટાસન, 12. કતિચક્રાસન, 13. દ્વિપક્ષીય વિપરિતા દંડાસન, 14. જાનુશિરાસન, 15. જાનુહસ્તાસન, 16. પરિવૃત્ત જાનુશિરાસન, 17. પાર્શ્વોત્તનાસન, 18. કર્ણપીડાસન, 19. બાલાસન યા ગર્ભાસન, 20. આનંદ બાલાસન, 21 મલાસન, 22. પ્રાણ મુક્તાસન, 23. શવાસન, 24. હસ્તપાદાસન, 25. ભુજપીડાસન વગેરે.

(E). યોગિનમ આસનો: 
પાંચમા પ્રકારના આસન એવા છે જે યોગી અથવા ભગવાનના નામ પર આધારિત હોય છે-
1. મહાવીરાસન, 2. ધ્રુવાસન, 3. હનુમાનાસન, 4. મત્સ્યેન્દ્રાસન, 5. અર્ધમત્સ્યેન્દ્રાસન, 6. ભૈરવાસન, 7. ગોરખાસન, 8. બ્રહ્મમુદ્રા, 8. ભારદ્વાજાસન, 10. સિદ્ધાસન, 11. અનાજાસન, 113 આસન. અષ્ટાવક્રાસન, 14. મરીચિયાસન (મારીચ મુદ્રા) 15. વિરાસન 16. વિરભદ્રાસન 17. વસિષ્ઠાસન વગેરે.

(F). અન્ય આસનો:
1. સ્વસ્તિકાસન, 2. પશ્ચિમોત્તનાસન, 3. સુખાસન, 4. યોગમુદ્રા, 5. વક્રાસન, 6. વિરાસન, 7. પવનમુક્તાસન, 8. સમકોનાસન, 9. ત્રિકોણાસન, 10. વાટાયનાસન, 11. કોણાનાસન, 11. બંધનાસન કોનાસન, 13. ઉપવિષ્ઠ કોનાસન, 14. ચામત્કારાસન, 15. ઉત્તિષ્ઠ પાર્શ્વ કોનાસન, 16. ઉત્તિષ્ઠ ત્રિકોણાસન, 17. સેતુબંધ આસન, 18. સુપ્ત બંધકોણાસન, 19. પાસાસન વગેરે.