कॅन्सर रुग्णांच्या प्रजनन क्षमतेविषयी जाणून घ्या !

मुंबई : दिवसेंदिवस कोरोना बाधितांची संख्या वाढत चालली आहे. कोरोना व्हायरसचा प्रसार रोखण्यासाठी देशभरात लॉकडाऊन पुकारण्यात आले आहे. या लॉकडाऊन दरम्यान वंध्यत्वाशी झगडणा अनेक जोडप्यांचा समावेश असून प्रजनन क्षमतेकरिता सुरु असलेले उपचार पुढे ढकलण्यात आले आहेत. जगातील बर्‍याच भागांमध्ये कोरोनाला प्रतिबंध करण्यासाठी तसेच त्याचा प्रसार रोखण्यासाठी प्रजनन क्षमतेकरिता सुरु असलेले उपचार, शस्त्रक्रिया, इंट्रायूटरिन इन्सेमिनेशन (आययूआय) आणि इन-व्हिट्रो फर्टिलायझेशन (आयव्हीएफ) सारख्या प्रजनन प्रक्रिया रोखण्यात आल्या आहेत.

उशिरा होणारे विवाह, त्यातून निर्माण होणाऱ्या वंध्यत्वाच्या समस्या सोडवण्यासाठी आज विविधप्रकारच्या वंध्यत्व निवारण्याचे उपचार घेतले जातात. गर्भधारणा होईपर्यंत संप्रेरकांची जी इंजेक्शन दीर्घकाळ दिली जातात, त्याचेही दुष्परिणाम संप्रेरकामधील बदलांमध्ये दिसून येतात. स्त्रियांमधील कर्करोग सारखे काही गंभीर आजारांचे प्रमाणही दिवसेंदिवस वाढत चालले आहे. तरुण वयातील स्त्रियांमध्येही आता कर्करोगाचे निदान केले जात आहे आणि ही बाब तितकीच गंभीर देखील आहे. कर्करोग आणि वंधत्वामुळे तरुण पिढीला सर्वात मोठा धोका आहे.

आपण किंवा आपल्यास ओळखत असलेल्या काही तरुण व्यक्तीस कर्करोगाचे निदान झाल्यास, कर्करोगाच्या उपचारामुळे प्रजनन क्षमतेवर कसा परिणाम होऊ शकतो हे जाणून घ्या. हल्ली उपलब्ध असलेल्या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे तसेच उपचार पध्दतींमुळे विविध पर्यायांनी पालकत्वाचे स्वप्न पूर्ण करण्यास अनेक जोडप्यांना फायदेशीरही ठरत आहे.

कर्करोगाचा प्रजनन क्षमतेवर कसा परिणाम होतो?

कर्करोगाच्या शस्त्रक्रिया किंवा उपचारांचा क्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो. त्याचे परिणाम तात्पुरते किंवा कायमचे असू शकतात. कर्करोगाच्या उपचाराने प्रजननास हानी पोहोचण्याचा धोका हे रुग्णांचे वय, कर्करोगाचा प्रकार आणि टप्पा तसेच कर्करोगाच्या उपचार पध्दतीवर अवलंबून असतो असे नोव्हा आयव्हीएफ फर्टिलिटीच्या कन्सल्टंट डॉ. स्नेहा साठे यांनी सांगितले.

शस्त्रक्रिया - शस्त्रकियेच्या माध्यमातून अंडकोष (ऑर्किडेक्टॉमी), गर्भाशय (हिस्टरेक्टॉमी) किंवा अंडाशय (ओओफोरक्टॉमी) काढून टाकल्यास भविष्यातील प्रजनन क्षमतेवर त्याचा नकारात्मक प्रभाव पडतो. तसेच ओटीपोटात किंवा ओटीपोटाजवळीत भागांमध्ये कर्करोगाच्या शस्त्रक्रियेमुळे गर्भधारणेस व्यत्यय येऊ शकतात. शस्त्रक्रीयेनंतर झालेल्या जखमांमुळे फॅलोपियन नलिका अंड्यातून शुक्राणूंना भेट देण्यापासून रोखू शकतात किंवा प्रजननात बाधा आणतात. किमोथेरेपी, रेडिओथेरेपी आदी उपचार पद्धतीमुळेही स्त्री आणि पुरुष दोघांमध्येही लैंगिक क्षमता बिघडण्याची, प्रजनन क्षमता अनियमित होण्याची शक्यता असते.

केमोथेरपी - प्रजननक्षमतेवर होणारा  केमोथेरपीचा प्रभाव हा औषध आणि त्याच्या डोसवर अवलंबून असतो. अल्किलेटिंग एजंट्स आणि ड्रग सिस्प्लाटिन हे जास्तीत जास्त नुकसान करतात. ज्या स्त्रियांना जास्त प्रमाणात डोस, केमो आणि रेडिएशन थेरपी आवश्यक असतात त्यांना प्रजननक्षमतेचे कायमस्वरुपीचा नुकसान होण्याचा धोका असतो.

रेडिएशन- रेडिएशनमुळे होणारे नुकसान रेडिएशन फील्डचे स्थान, आकार आणि दिलेल्या डोसवर अवलंबून असते. जास्त प्रमाणात रेडिएशन अंडाशयातील अनेक किंवा सर्वच अंडी नष्ट करू शकते ज्यामुळे वंध्यत्वाची समस्या तसेच रजोनिवृत्ती लवकर होते. गर्भाशयाच्या किरणोत्सर्गाच्या नुकसानीमुळे गर्भपात होणे, मुदतीपूर्वी जन्माची आणि कमी वजनाच्या बाळांची जोखीम वाढू शकते. कर्करोगाची इतर औषधे- स्त्रियांमध्ये स्तनांच्या कर्करोगासह काही विशिष्ट कर्करोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या संप्रेरक प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करतात.

ऑन्कोफर्टीलिटी सारखे पर्याय वापरुन प्रजजन क्षमतेवर होणा-या परिणामांना दूर करता येऊ शकते. सद्यस्थितीतील आकडेवारी पाहता कर्करोगाच्या उपचारानंतर झालेल्या गर्भधारणेमुळे कर्करोगाच्या वाढीचा धोका काही अंशी कमी होतो. प्रसूती तसेच नवजात बाळावर याचा गंभीर परिणाम होत नाही.