યુદ્ધ સમયે પાકિસ્તાનથી ભારત આવેલા કચ્છીઓની આ કળા વિસરાઇ રહી છે, જુઓ અનોખી કળા

રાજેન્દ્ર ઠક્કર/કચ્છ : જિલ્લાની લુપ્ત થઈ રહેલી કળાઓ પૈકીની એક Lacqured wood art કળા પણ છે. આ Lacqured wood art કળા એ લાખથી શણગારેલી લાકડામાંથી વસ્તુઓ બનાવવાની કળા ભારતમાં સદીઓથી પ્રચલિત છે. કચ્છમાં આ હસ્તકલા અર્ધ-વિચરતી વાઢા સમુદાયોને હસ્તગત છે. નખત્રાણાના નીરોણાં જે સરહદી ગામ છે અહીં 1971 પછી પાકિસ્તાનથી અહીં આવેલા લોકોનો વસવાટ છે. Lacqured wood art કળા મૂળ પાકિસ્તાનની કળા છે. 1971ના યુદ્ધ સમયે પાકિસ્તાનથી ભારતમાં આવેલા વાઢા સમુદાયના લોકોએ આ કળા સાચવી રાખી છે.

વાઢા સમુદાયના લોકો પરંપરાગત રીતે કચ્છના રણની સરહદે આવેલા ગામડાઓમાં જ્યાં તેમની કૌશલ્યની જરૂર હતી ત્યાં જવાનું કામ કરતા હતા. રંગીન લાકડાના ફર્નિચર અને ઘરગથ્થુ સાધનોનું ઉત્પાદન કરતા હતા. તેઓએ વન પેદાશો અને તેમના વાતાવરણમાં મળતા રંગીન પથ્થરો/ખનિજોનો ઉપયોગ કરીને તેમની કુશળતા વિકસાવી છે. Lacqured wood art કળા કે જેમાં લાકડાં પર કળા કરવામાં આવે છે એ કચ્છમાં એક લુપ્ત થતી હસ્તકલા છે. જે ફક્ત થોડા પરિવારો દ્વારા જ કરવામાં આવે છે. કચ્છની મર્યાદિત પ્રવાસી સિઝન દરમિયાન કારીગરો વેચાણ પર નિર્ભર છે. અહીં તેમણે પુરતુ બજાર મળતું નથી તેમજ આ કળા વધારે હાઈલાઈટ પણ થયેલ નથી. જેના કારણે એમને પૂરું વળતર પણ મળતું નથી. જેથી પ્રવાસનની ત્રણેક મહિનાની સીઝન સિવાય ખેત મજુરી કરીને પણ દિવસો વિતાવવા પડે છે. સમુદાયના ઘણા યુવાન સભ્યો આજીવિકા ચાલુ રાખવાનો ઇનકાર કરે છે અને અન્યના ખેતરમાં મજૂરી કરવા માટે મજબૂર બન્યા છે.

કચ્છના લાખના લાકડાના કારીગરો તેમના ઉત્પાદનો પર માર્બલની પેટર્ન બનાવે છે. જે જિલ્લા અને દેશ માટે ગૌરવરૂપ છે. કારીગરો સાદા હેન્ડ લેથ પર કામ કરે છે જે એક પ્રકારનું હાથથી બનાવેલું મશીન હોય છે.અને રંગબેરંગી લેક્વેર્ડ ડિઝાઇન સાથે કોટેડ લાકડાને કાર્યાત્મક અને સુશોભન સ્વરૂપોમાં સુશોભિત કરવા માટે વિવિધ સ્તરના દબાણ સાથે રંગીન રોગાનનો ઉપયોગ કરે છે. સર્ટેરિયા લેક્ટા, કચ્છ તેમજ ભારતના અન્ય ભાગોમાં સ્વદેશી જંતુ છે. જે એક રક્ષણાત્મક રેઝિન સ્ત્રાવ કરે છે. લાખ એકવાર એકત્રિત કર્યા પછી, આ રેઝિનને ગરમ કરવામાં આવે છે અને મગફળીના તેલ અને રંગદ્રવ્યો સાથે મિશ્ર કરવામાં આવે છે અને જાડા, અપારદર્શક, સુશોભન લાકડાનું આવરણ બનાવે છે જે રોગાન તરીકે ઓળખાય છે.

વળેલું લાખનું લાકડું સરળ સાધનો, સ્વ-નિર્મિત લેથ, ધનુષ સાથે જોડાયેલ તાર અને રંગીન લાખની લાકડીઓનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે. દરેક લેથને બે તીક્ષ્ણ લોખંડના સળિયા દ્વારા સીમાંકિત કરવામાં આવે છે. જે નેવું ડિગ્રીના ખૂણા પર એકબીજા તરફ વળેલા હોય છે અને જમીનમાં નિશ્ચિત હોય છે. તેમની વચ્ચેનું અંતર લાકડાની લંબાઈ પર કારીગર વળે છે તેના પર નિર્ભર છે.કારણ કે લાકડું સળિયાના પોઇન્ટેડ છેડા વચ્ચે નિશ્ચિતપણે પકડેલું હોવું જોઈએ. કારીગર લાકડાને ઇચ્છિત આકારમાં કોતરીને શરૂ કરે છે, અને પછી તેના પર રંગીન પેટર્ન બનાવવા માટે લાકડા પર લાખ લાગુ કરે છે.

પરંપરાગત રીતે, રોગાન વનસ્પતિ રંગોથી રંગીન હતું, પરંતુ આજે, કારીગરો તેજસ્વી રંગના રાસાયણિક રંગોનો ઉપયોગ કરે છે. પ્રથમ રંગ એ આધાર છે. જેના પર કારીગર અન્ય રંગોના સ્તરો ઉમેરે છે.તાર ખેંચવાથી લાકડું ઝડપથી કાંતવામાં આવે છે અને ઘર્ષણને કારણે લાકડું લાકડા પર ઓગળી જાય છે. વળેલા રોગાન લાકડાના ઉત્પાદનો કાર્યાત્મક અને સુશોભન બંને હેતુઓ માટે ઉપયોગી આવે છે.સૌથી સામાન્ય હસ્તકલા ઉત્પાદનોમાં રસોડાનાં વાસણો, ચકલા-વેલણ, ચમચા, તવેતા, ખાંડણી, અને સુશોભન ઘરગથ્થુ વસ્તુઓ જેમ કે ચારપાઈ, બાજોટ અને ગોટાણી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.