ગાંધી જયંતી પર વિશેષ: લાગતા હતા દૂબળા બાપૂ, હતા તાકાતના પુતળા બાપૂ

નવી દિલ્હી: લગભગ એક શતાબ્દીથી વધુ સમય થઇ ગયો છે, ગાંધીજીએ જમીન ખોદી-ખોદીને હીરા કાઢ્યા હતા. સરદાર વલ્લભભાઈ બનાવવા બદલ ગાંધીને શ્રેય આપવામાં આવે છે. રાજગોપાલાચાર્ય જી, રાજેન્દ્ર પ્રસાદ અને નેહરુને ગાંધીજીએ તૈયાર કર્યા હતા. ગાંધીજી દ્વારા હજારો દિગ્ગજ અને લાખો સૈનિકો જન્મેલા હતા. કરોડો મૃત દેશવાસીઓમાં નવું જીવન ફુક્યું હતું.

એક લાંબી રાજકીય અવસ્થામાં બાપુને પડકારવા માટે કોઈ નહોતું. ગાંધીએ આ બધું સત્ય, અહિંસા, તપ અને બલિદાનના આધારે કર્યું. તેમણે તેમના યુગમાં રાજકારણના નિયમો બદલ્યા. બાપુનું વ્યક્તિત્વ એવું હતું કે દરેક તેના તરફ દોડતા. આવી સ્થિતિમાં, કવિ તેમને રસ નથી, તે કેવી રીતે શક્ય છે? હિન્દીના ઘણા કવિઓએ મહાત્મા ગાંધી પર કવિતાઓ લખી. અહીં તમારા માટે પ્રસ્તુત 4 શાસ્ત્રીય કવિતાઓ છે.

1. યુગાવતાર ગાંધી - સોહનલાલ દ્વિવેદી

ચલ પડે જિધર દો ડગ મગ મેં, ચલ પડે કોટિ પગ ઉસી ઓર
પડ ગઇ જિધર ભી એક દ્રષ્ટિ, ગડ ગયે કોટિ દ્રગ ઉસી ઓર

જિસકે શિર પર નિજ ધારા હાથ, ઉસકે શિર-રક્ષક કોટિ હાથ
જિસ પર નિજ મસ્કર ઝુકા દિયા, ઝુક ગયે ઉસી પર કોટિ માથ
હે કોટિચરણ, હે કોટિબાહુ! હે કોટિરૂપ, હે કોટિનામ!
તુમ એકમૂર્તિ, પ્રતિમૂર્તિ કોટિ, હે કોટિમૂર્તિ, તુમકો પ્રણામ!

યુગ બઢા તુમ્હારી હંસી દેખ યુગ હટા તુમ્હારી ભૃકુતિ દેખ
તુમ અચલ મેખલા બન ભૂ કી, ખીંચતે કાલ પર અમિત રેખ.
તુમ બોલ ઉઠે, યુગ બોલ ઉઠા, તુમ મૌન બને, યુગ મૌન બના,
કુછ કર્મ તુમ્હારે સંચિક કર યુગકર્મ જાગા, યુગધર્મ તના.

યુગ-પરિવર્તક, યુગ-સંસ્થાપક, યુગ-સંચાલક, હે યુગાધાર!
યુગ-નિર્માતા, યુગ-મૂર્તિ! તુમ્હે યુગ-યુગ તક યુગ કા નમસ્કાર!
તુમ યુગ-યુગ કી રૂઢિયાઁ તોડ રચતે રહતે નિત નઈ સૃષ્ટિ,
ઉઠતી નવજીનવ કી નીવેં લે નવચેતન કી દિવ્ય-દ્રષ્ટિ.

ધર્માડંબરના ખંડહર પર કર પદ-પ્રહાર, કર ધરાધ્વસ્ત
માનવતા કા પાવન મંદિર નિર્માણ કર રહે સૃજનવ્યસ્ત!
બઢતે હી જાતે દિગ્વિજયી! ગઢતે તુમ અપના રામરાજ,
આત્માહુતિ કે મણિમાણિક સે મઢતે જનની કા સ્વર્ણતાજ!

તુમ કાલચક્ર કે રક્ત સને દશનોં કો કર સે પકડ સુદ્રઢ
માનવ કો દાનવ કે મુંહ સે લા રહે ખીંચ બાહર બઢ બઢ,
પિસ્તી કરાહતી જગતી કે પ્રાણો મેં ભરતે અભય દાન,
અધમરે દેખતે હૈં તુમકો, કિસને આકર યહ કિયા ત્રાણ?

દ્રઢ ચરણ, સુદ્રઢ કરસંપુટ સે તુમ કાલચક્ર કી ચાલ રોક,
નિક મહાકાલ કી છાકી પર લિખતે કરૂણા કે પુણ્ય શ્લોક!
કંપતા અસત્ય, કંપતી મિથ્યા, બર્બરતા કંપતી હે થરથર!
કંપતે સિંહાસન, રાજમુકુટ કંપતે, ખિસકે આતે ભૂ પર,

હે અસ્ત્ર-શસ્ત્રી કુંઠિત લુંઠિત, સેનાયેં કરતી ગૃહ-પ્રયાણ!
રણભેરી તેરી બજતી હૈ, ઉડતા હૈ તેરા ધ્વજ નિશાન!
હે યુગ-દ્રષ્ટા, હે યુગ-સ્રષ્ટા, પઢતે કેસા ય મોક્ષ-મંત્ર?
ઈસ રાજતંત્ર કે ખંડહર મેં ઉગતા અભિનવ ભારત સ્વતંત્ર!
--------

2. પ્યારે બાપૂ - સિયારામ શરણ ગુપ્ત

હમ સબ કે થે પ્યારે બાપૂ, સારે જગ સે ન્યારે બાપૂ
જગમગ-જગમગ તારે બાપૂ, ભારત કે ઉજિયારે બાપૂ

લગતે તો થે દુબલે બાપૂ, થે તાકત કે પુતલે બાપૂ
નહીં કભી ડરતે થે બાપૂ, જો કહતે કરતે થે બાપૂ

સદા સત્ય અપનાતે બાપૂ, સબકો ગલે લગાતે બાપૂ
હમ હે એક સિખાતે બાપૂ, સચ્ચી રાહ દિખાતે બાપૂ

ચરખા ખાદી લાયે બાપૂ, હૈં આજાદી લાએ બાપૂ
કભી ન હિમ્મત હારે બાપૂ, આંખો કે થે તારે બાપૂ
--------

3. બાપૂ કે હત્યા કે ચાલિસ દિન બાદ ગયા - હરિવંશરાય બચ્ચન

બાપૂ કે હત્યા કે ચાલિસ દિન બાદ ગયા
મે દિલ્હી કો, દેખને ગયા ઉસ થલ કો ભી
જીસ પર બાપૂ જી ગોલી ખાકર સોખ ગયે,
જો રંગ ઉઠા
ઉનકે લોહૂ
કી લાલી સે.

બિરલા-ઘર કે બાયેં કો હૈ વહ લોન હરા,
પ્રાર્થના સભા જિસ પર બાપૂ કી હોતી થી,
થી એક ઓર છોટી સી વેદિકા બની, 
જિસ પર થે ગહરે
લાલ રંગ કે
ફૂલ ચઢે.

ઉસ હરે લોન કે બીચ દેખ ઉન ફૂલો કો
એસા લગતા થા જેસે બાપૂ કો લોહૂ
અબ ભી પૃથ્વી
કે ઉપર
તાજા તાજા હૈ!

સુન પડે ધડાકે તીન મુઝે ફિર ગોલી કે
કાંપને લગે પાંવોં કે નીચે કી ધરતી, 
ફિર પીડા કે સ્વર મેં ફૂટા હે રામ શબ્દ, 
ચીરતા હુઆ વિદ્યુક સા નઊ કે સ્તર પર સ્તર
કર દ્વનિત-પ્રતિદ્વનિત દિક-દિગંત બાર-બાર
મેરે અંતર મેં પેઠ મુઝે સાલને લગા!......
--------

4. ગાંધી કે ચિત્ર કો દેખકર - કેદારનાથ અગ્રવાલ

દુખ સે દૂર પહુંચકર ગાંધી
સુખ સે મૌન ખડે હો
મરતે-ખપતે ઇંસાનોં કે
ઇસ ભારત મેં તુમ્હી બડે હો

જીકર જીવન કો અબ જીના
નહીં સુલભ હે હમકો
મરરપ જીવન કો ફિર જીના
સહજ સુલભ હે તુમકો