ભારતે મેજબાની કરી પરંતુ પાકિસ્તાન પાસે G20નું સભ્યપદ પણ નથી, જાણો શું છે શરતો

G20 Summit 2023: ભારતે G20માં સફળ યજમાન તરીકેની ભૂમિકા ભજવી હતી. દુનિયાભરના નેતાઓ આવ્યા અને ખુશીથી પાછા ફર્યા, જ્યારે પાડોશી દેશ પાકિસ્તાનને આમંત્રણ સુદ્ધા મળ્યું નથી. ભારત અને પાકિસ્તાનને લગભગ એક સાથે આઝાદી મળી હતી. આમ છતાં પાકિસ્તાન જી-20નો ભાગ પણ બની શક્યું ન હતું, યજમાન બનવાની વાત તો છોડો. તાજેતરમાં આફ્રિકન યુનિયનને પણ તેનું સભ્યપદ મળ્યું છે. તો શું પાકિસ્તાનના પ્રવેશમાં કોઈ ખાસ અવરોધ છે?

વસ્તીની દ્રષ્ટિએ પાકિસ્તાન વિશ્વનો 5મો સૌથી મોટો દેશ છે. તે લંબાઈ અને પહોળાઈના સંદર્ભમાં પણ 33મા નંબરે આવે છે. તેણે ઓછા સમયમાં પરમાણુ શસ્ત્રો બનાવી લીધા. તેનો અર્થ એ છે કે તેની પાસે વિશ્વના ઘણા દેશો કરતા ઘણી વધુ સૈન્ય શક્તિ છે. આ પછી પણ પાકિસ્તાન G20 જેવી મહત્વપૂર્ણ સંસ્થામાં સ્થાન મેળવી શક્યું નથી. શું આનું કારણ પાકિસ્તાનની નબળી અર્થવ્યવસ્થા છે કે પછી તેનું નામ આતંકવાદ સાથે વારંવાર જોડવામાં આવે છે? શું આતંકવાદને રોકવાથી જી-20 ક્લબમાં જોડાઈ શકશે? આવો જાણીએ કે પાકિસ્તાનને આનાથી કેમ દૂર રાખવામાં આવ્યું છે.

હાલમાં કયા દેશો તેમાં છે?
વર્ષ 1999માં વિશ્વની મજબૂત અર્થવ્યવસ્થાઓના સંગઠનની રચના કરવામાં આવી હતી. તે સમયે તેમાં માત્ર કેટલાક દેશો સામેલ હતા. જેમ બીજા ઘણા દેશો મજબૂત બન્યા, તેઓ પણ તેનો હિસ્સો બન્યા. તેની પ્રથમ સત્તાવાર બેઠક 2008માં અમેરિકામાં યોજાઈ હતી.

હાલમાં G20માં ભારત સિવાય રશિયા, બ્રાઝિલ, કેનેડા, આર્જેન્ટિના, ઓસ્ટ્રેલિયા, ફ્રાન્સ, અમેરિકા, ચીન, મેક્સિકો, દક્ષિણ કોરિયા, સાઉદી અરેબિયા, દક્ષિણ આફ્રિકા, જર્મની, ઇન્ડોનેશિયા, ઇટાલી, જાપાન, તુર્કી, બ્રિટન અને એક યુરોપિયન સંઘનો સમાવેશ થાય છે. 

પાકિસ્તાન કઈ સ્થિતિમાં છે?
જ્યારે G20 ની રચના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે તેમાં તે દેશોનો સમાવેશ થતો હતો જે વિશ્વની સૌથી મોટી અથવા સૌથી ઝડપથી વિકસતી અર્થવ્યવસ્થાઓ હતી. ત્યાં સુધી ક્યાંય પાકિસ્તાનનો ઉલ્લેખ નહોતો. તાજેતરના વર્ષોમાં તેની સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ છે. વર્ષ 2020ની વાત કરીએ તો ભારતની જીડીપી પાકિસ્તાન કરતા 10 ગણી વધારે હતી. ભારતના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની જીડીપી પણ પાકિસ્તાન કરતાં વધુ હતી એટલે કે સમગ્ર દેશ બરાબર. ઇન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ અને વર્લ્ડ બેંકે પોતે બે વર્ષ પહેલા આ વાત સ્વીકારી હતી.

આંકડા શું કહે છે?
હાલ પાકિસ્તાનની હાલત ખરાબ છે. ત્યાંથી સતત આવી તસવીરો અને વીડિયો આવી રહ્યા છે, જેમાં લોકો લોટ અને ખાંડ માટે પણ ફાંફા મારે છે. આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો ત્યાંની વસ્તી ભલે 23 કરોડને વટાવી ગઈ હોય, પરંતુ અર્થવ્યવસ્થા હજુ પણ 350 અબજ ડૉલરની નીચે અટવાયેલી છે.

જો સ્ટેટ બેંક ઓફ પાકિસ્તાન દ્વારા અગાઉ જારી કરાયેલા ડેટા પર નજર કરીએ તો જાન્યુઆરી 2023 સુધીમાં પાકિસ્તાનનો કુલ લોન સ્ટોક વધીને 55 ટ્રિલિયન રૂપિયા થઈ ગયો હતો, જે હવે વધુ વધી ગયો છે. તાજેતરમાં જ ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડે પાકિસ્તાન માટે 3 બિલિયન ડૉલરની લોન મંજૂર કરી છે.

પૈસાનો અભાવ એ એકમાત્ર કારણ નથી-
મોટાભાગના દેશો પાકિસ્તાનને આતંકવાદ ફેલાવનાર અથવા આતંકવાદીઓને આશ્રય આપનાર દેશ તરીકે જુએ છે. તેને આ અંગે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર તરફથી અનેક ચેતવણીઓ પણ મળી છે. આ પણ એક મોટું કારણ છે કે તેને G20 જેવી મહત્વની સંસ્થાથી દૂર રાખવામાં આવી. હકીકતમાં, G20 જૂથમાં માત્ર અર્થવ્યવસ્થા જ નહીં પરંતુ દરેક પ્રકારના વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર ચર્ચા થાય છે. આ પોલિટિકલ ક્લબમાં સમાવિષ્ટ ઘણા દેશોની એકબીજા વિરુદ્ધ ફરિયાદો છે, તણાવ છે, પરંતુ કોઈની પર આતંકવાદનું લેબલ લગાવવામાં આવ્યું નથી.

G20 ના સભ્યપદ માટે શું શરત છે?
આ સંગઠન એવી રીતે રચાયું ન હતું કે દર વર્ષે નવા દેશો તેમાં જોડાતા રહે. આમાં 19 દેશો અને એક યુરોપિયન યુનિયન સહિત કુલ 20 સભ્યો છે. હવે આફ્રિકન યુનિયન પણ તેનો ભાગ બનશે. આ રીતે આ ક્લબના 21 સભ્યો હશે. પરંતુ હાલમાં પાકિસ્તાન જોડાય અને 22 સભ્યો બને તેવી કોઈ શક્યતા નથી.

શું આ માટે મતદાન થાય છે?
અત્યાર સુધી કોઈ એવા વિવાદિત દેશને તેમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો નથી કે જેમાં સત્તાવાર મતદાન જરૂરી હોય. પરસ્પર ચર્ચા દ્વારા આવા નિર્ણયો લેવાતા રહ્યા. ભારત અને ચીનની વાત કરીએ તો બંને દેશો વચ્ચે સરહદને લઈને ચોક્કસપણે તણાવ છે, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર બંને દેશો સારા પાડોશીઓની જેમ વાત કરે છે. બંનેએ ક્યારેય સંયુક્ત રાષ્ટ્રને તણાવ પર મધ્યસ્થી કરવાની અપીલ કરી નથી. તુર્કીનો એક નહીં પરંતુ અનેક દેશો સાથે વિવાદ થાય છે.

તુર્કી ઘણી વખત ભારત વિરુદ્ધ બોલ્યા પછી પણ આ દેશે ક્યારેય આતંકવાદને સીધું પ્રોત્સાહન આપ્યું નથી. દુનિયા જાણે છે કે પાકિસ્તાન કેવી રીતે આતંકવાદને પોષે છે. તેથી એકંદરે, પાકિસ્તાન માટે એક બાજુ છોડી દેવું અનિવાર્ય છે.

આફ્રિકન યુનિયન 21મું સભ્ય કેમ બન્યું?
G20 સમિટ દરમિયાન વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આફ્રિકન યુનિયનના જૂથમાં પ્રવેશ અંગે વાત કરી હતી, જેના પર તમામ નેતાઓ સહમત થયા હતા. અહીં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે આફ્રિકન યુનિયનને સભ્યપદ કેમ મળ્યું? તો આનું કારણ સ્પષ્ટ છે. આ 55 દેશોનો સમૂહ છે, જેમાં કાચા માલનો ભંડાર અને માનવબળ બંને છે. ભવિષ્યમાં આ વિશ્વ અર્થતંત્રને નવી દિશા આપી શકે છે. આ તમામ પાસાઓને ધ્યાનમાં રાખીને યુનિયનને ક્લબમાં એન્ટ્રી મળી.