Cotton Price: કપાસના ઉત્પાદનમાં ગુજરાતનો વાગે છે ડંકો, રૂના આ કારણે વધશે ભાવ, જબરદસ્ત તેજી

Cotton Production: પંજાબ (Punjab) અને મહારાષ્ટ્ર (maharashtra) માં કપાસના ભાવ ઓછા હોવા છતાં ગુજરાત (Gujarat) માં ભાવ રેકોર્ડ બનાવી રહ્યા છે. ગુજરાત દેશમાં કપાસનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન કરતું રાજ્ય છે અને હાલમાં અહીં સૌથી વધુ ભાવ મળી રહ્યા છે. હાલમાં ગુજરાતમાં કપાસનો મહત્તમ ભાવ પ્રતિ ક્વિન્ટલ 7000થી 7500 રૂપિયા સરેરાશ છે. 6 ડિસેમ્બરે, અહીંની મંડીઓમાં સરેરાશ ભાવ રૂ. 6659 હતો અને મહત્તમ ભાવ રૂ. 8000 પ્રતિ ક્વિન્ટલ હતો, જે દેશમાં સૌથી વધુ છે. 

બીજી તરફ પંજાબમાં ગુલાબી ઈયળના કારણે પાકને નુકસાન થયું છે અને તેના કારણે અહીંના ખેડૂતો (farmer) ને ઓછા ભાવ મળી રહ્યા છે. સરકારે લોંગ સ્ટેપલ કોટનની આયાત પર કસ્ટમ ડ્યુટીમાં સંપૂર્ણપણે મુક્તિ આપી છે જ્યારે બ્લુબેરી, ક્રેનબેરી અને ફ્રોઝન ટર્કીની નિર્દિષ્ટ પ્રોડક્ટ્સની આયાત કરી છે. પરંતુ ફીમાં ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે. એક નોટિફિકેશનમાં નાણા મંત્રાલયે બ્લૂબેરી અને ક્રેનબેરી પરની આયાત ડ્યૂટી કેટલાક કિસ્સાઓમાં 30% થી ઘટાડીને 10% અને અન્ય કિસ્સાઓમાં 5% કરી છે. 

આ કારણોસર ડ્યુટી ઘટાડવામાં આવી 
નાંગિયા એન્ડરસન ઈન્ડિયા ફર્મના એસોસિયેટ ડિરેક્ટર (ઈનડાયરેક્ટ ટેક્સ) ખુશ્બૂ ત્રિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે ભૂતકાળના વિવાદોને ધ્યાનમાં રાખીને, તાજેતરના જી-20 સમિટમાં ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે થયેલા દ્વિપક્ષીય કરાર હેઠળ, કેન્દ્ર સરકારે આના પરની આયાત ડ્યૂટીમાં (Import Duty) ઘટાડો કર્યો છે. ત્રિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે, ભારતમાં ભાગ્યે જ ઉત્પાદિત થતી આ વસ્તુઓ પરની ડ્યુટી ઘટાડવાથી અમેરિકાને ભારતીય બજારમાં પ્રવેશવામાં મદદ મળશે અને ભારતમાં આ ઉત્પાદનોના ભાવમાં ઘટાડો થશે. આ પગલાથી WTOનો હિસ્સો બનવાના અન્ય દેશોને પણ ફાયદો થશે.

આ ઉપરાંત, કપાસ ઉદ્યોગની ચિંતાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, મંત્રાલયે '32 મીમીથી વધુ લંબાઈના કપાસ પરની આયાત જકાત ઘટાડીને 'શૂન્ય' કરી દીધી છે. ત્રિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે, આ નિર્ણય કપાસ ઉદ્યોગની ચિંતાઓનું ધ્યાન રાખવા અને તે મુજબ આયાત નિયમોને અનુરૂપ બનાવવાનો સરકારનો ઈરાદો દર્શાવે છે. આનાથી કપાસ ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલા હિતધારકોને સંભવિતપણે ફાયદો થશે.

વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં લગભગ 25% હિસ્સો
કપાસ એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ રોકડ પાકોમાંનો એક છે અને કુલ વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં લગભગ 25% હિસ્સો ધરાવે છે. બીજો સૌથી મોટો ઉત્પાદક મહારાષ્ટ્ર છે, જ્યાં ખેડૂતોને 6500 રૂપિયાથી લઈને 7100 રૂપિયા સુધીના ભાવ મળી રહ્યા છે. મહારાષ્ટ્રના ખેડૂતો સારા ભાવની આશાએ કપાસનો સ્ટોક કરી રહ્યા છે. કારણ કે બે વર્ષ પહેલા તેણે તેને 12 થી 14 હજાર રૂપિયા પ્રતિ ક્વિન્ટલના ભાવે વેચ્યો હતો. ધીમે દીમે કપાસના ભાવમાં તેજી આવી રહી છે. 

વિશ્વ કપાસના ઉત્પાદનમાં લગભગ 26 ટકા હિસ્સો
કપાસની ખેતી અને કુલ ઉત્પાદનની દ્રષ્ટિએ ભારત વિશ્વમાં પ્રથમ ક્રમે છે. પરંતુ, જો પ્રતિ હેક્ટર ઉપજની વાત કરીએ તો તે આ બાબતમાં પાછળ છે. પાકિસ્તાનથી પણ આપણે પાછળ છીએ. અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા અને ચીન જેવા દેશોને છોડી દો, આપણે વિશ્વની સરેરાશની નજીક ક્યાંય નથી. કૃષિ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતો કહે છે કે ઉપજમાં 25 ટકા પણ વધારો થશે તો કપાસની બાબતમાં આખી દુનિયા પર રાજ કરીશું અને ખેડૂતોની આવક પણ વધશે. પ્રશ્ન એ છે કે વિશ્વ કપાસના ઉત્પાદનમાં લગભગ 26 ટકા હિસ્સો હોવા છતાં ભારત ઉત્પાદનમાં આટલું પાછળ કેમ છે.

સત્તાવાર ડેટા દર્શાવે છે કે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં પંજાબમાં CCI દ્વારા કપાસની ખરીદીમાં વધારો થયો છે, પરંતુ એકંદર આંકડા હજુ પણ ઘણા ઓછા છે. CCI દ્વારા દેશમાં કુલ કપાસની ખરીદીમાં પંજાબનો હિસ્સો માત્ર 5% જેટલો છે. કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલયના ડેટા દર્શાવે છે કે CCIએ વર્ષ 2021-22 દરમિયાન દેશમાં કુલ 91.90 લાખ ગાંસડી (દરેક ગાંસડી 170 કિલો જેટલી)ની ખરીદી કરી હતી, જેમાંથી 34.01 લાખ ગાંસડી કપાસની આંધ્રમાંથી ખરીદી કરવામાં આવી હતી. પંજાબના હિસ્સામાં, 2021-22માં આ આંકડો માત્ર 5.36 લાખ ગાંસડી હતો, જે 2020-21માં 3.58 લાખ ગાંસડીની સરખામણીમાં વધારો દર્શાવે છે.

કપાસની ઉપજ શું છે?
કેન્દ્રીય કૃષિ મંત્રાલયના અહેવાલ મુજબ, 1950-51માં કપાસની ઉપજ પ્રતિ હેક્ટર માત્ર 88 કિલો હતી, જે હવે વધીને 443 કિલોથી વધુ થઈ ગઈ છે. કેટલીક જગ્યાએ 447 કિલોગ્રામનો દાવો કરવામાં આવે છે. નિશ્ચિતપણે સમયની સાથે ઉપજમાં વધારો થયો છે પરંતુ એ પણ સાચું છે કે આપણે બીજા ઘણા દેશોની સરખામણીમાં ઘણા પાછળ છીએ. ખાસ કરીને તે ચીન (2122 કિગ્રા પ્રતિ હેક્ટર) અને અમેરિકા (1068 કિગ્રા પ્રતિ હેક્ટર) કરતા ઘણું ઓછું છે.

કેટલા વિસ્તારમાં થાય છે ખેતી
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ એગ્રીકલ્ચર (યુએસડીએ) અનુસાર, વર્ષ 2022-23માં, વિશ્વમાં 31.69 મિલિયન હેક્ટરમાં કપાસનું વાવેતર થયું છે. જેમાંથી ભારતનો સૌથી વધુ હિસ્સો 12.70 મિલિયન હેક્ટર એટલે કે 127 લાખ હેક્ટર છે. નિષ્ણાંતોનું કહેવું છે કે જો આપણે આટલી જમીનમાં ચીન કે અમેરિકા જેવું ઉત્પાદન કરી શકીએ તો તેની ખેતીમાંથી આપણે ઘણી કમાણી કરી શકીએ છીએ. ખેડૂતોને ફાયદો થઈ શકે છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં કપાસ હેઠળનો વિસ્તાર 2.86 મિલિયન હેક્ટર છે. તેવી જ રીતે, પાકિસ્તાનમાં 2.40 મિલિયન હેક્ટર વિસ્તાર, ચીનમાં 2.90 મિલિયન હેક્ટર વિસ્તાર અને બ્રાઝિલમાં 1.66 મિલિયન હેક્ટર વિસ્તાર છે.

આ વર્ષે ઊંચકાયા છે ભાવ
કેન્દ્ર સરકારે 2023-24 માટે મધ્યમ ફાઇબર કપાસની MSP 6620 રૂપિયા પ્રતિ ક્વિન્ટલ જાહેર કરી છે, જ્યારે લોન્ગ સ્ટેપલની MSP 7020 રૂપિયા પ્રતિ ક્વિન્ટલ જાહેર કરવામાં આવી છે. પરંતુ, અમેરિકા અને બ્રિટન જેવા દેશોમાં આર્થિક સંકટને કારણે ભારતીય કપાસના ખેડૂતો નીચા ભાવની કટોકટીનો સામનો કરી રહ્યા છે. વેપારીઓનું કહેવું છે કે પશ્ચિમી દેશોમાં કપાસની માંગના અભાવે ભારતમાં તેની કિંમત બે વર્ષમાં સૌથી નીચી સપાટીએ પહોંચી ગઈ છે. જોકે, ગયા વર્ષની સરખામણીએ આ વખતે ભારતમાં કપાસનું ઉત્પાદન ઓછું છે.

ઓછી માંગને કારણે યાર્નનું ઉત્પાદન ઘટ્યું
નિષ્ણાતોએ જણાવ્યું હતું કે માંગના અભાવને કારણે નવેમ્બર દરમિયાન યાર્નનું ઉત્પાદન પીક યુટિલાઈઝેશન લેવલની સરખામણીમાં લગભગ 35 થી 40 મિલિયન કિલોગ્રામ ઓછું હતું. આ ઉપરાંત, દક્ષિણ પ્રદેશની 200 મિલો મિશ્રિત યાર્ન બનાવવા માટે 10-20 ટકા વિસ્કોઝનો ઉપયોગ કરી રહી છે. વર્તમાન ક્વાર્ટરમાં તમિલનાડુ જેવા મોટા વપરાશકાર રાજ્યોમાં સ્પિનિંગ સેક્ટર દ્વારા ઉત્પાદનમાં 15-20 ટકાનો ઘટાડો અને સિન્થેટિક અને સેલ્યુલોસિક ફાઇબર બ્લેન્ડેડ યાર્નનું ઉત્પાદન કરતા સ્પિનર્સનું વધતું વલણ ડિસેમ્બર સુધી ભાવને નિયંત્રણમાં રાખશે. જોકે હવે ભાવમાં સુધારો થવાની સંભાવના છે.