मंकीपॉक्सचा माकडांसोबत काय आहे कनेक्शन? पाहा काय आहे या आजाराचा इतिहास

मुंबई : सध्या जगभरात मंकीपॉक्सने कहर केला आहे. अनेक देशांमध्ये आता मंकीपॉक्सची प्रकरणे वाढत आहेत. मंकीपॉक्समुळे अजून तरी जीवाचा धोका नसला तरी याकडे गांभीर्याने पाहिलं जात आहे. मंकीपॉक्सची काही प्रकरणं भारतात देखील आढळली आहेत. मंकीपॉक्स कधी आणि केव्हा जगासमोर आला हे अनेकांना माहित नसेल.

1950 च्या दशकात पोलिओने कहर केला होता. तेव्हा जगभरात एक धोकादायक आजार बनत चालला होता. शास्त्रज्ञ पोलिओवर लस तयार करण्याच्या तयारीत होते. शास्त्रज्ञांना लसीच्या चाचण्यांसाठी माकडांची गरज होती. संशोधनासाठी प्रयोगशाळेत मोठ्या प्रमाणात माकडे ठेवण्यात आली होती. अशीच एक प्रयोगशाळा डेन्मार्कच्या कोपनहेगनमध्येही होती. 

1958 मध्ये येथील प्रयोगशाळेत ठेवण्यात आलेल्या माकडांमध्ये एक विचित्र आजार दिसला होता. या माकडांच्या अंगावर चेचकासारखे दाणे निघाले होते. ही माकडे मलेशियाहून कोपनहेगनमध्ये आणण्यात आली होती. या माकडांची तपासणी केली असता त्यांच्यामध्ये नवीन विषाणू आढळून आला. या विषाणूचे नाव होते- मंकीपॉक्स.

1958 ते 1968 दरम्यान, आशियामधून आलेल्या शेकडो माकडांमध्ये मंकीपॉक्सचा विषाणू अनेक वेळा पसरला. त्यावेळी शास्त्रज्ञांना वाटले की हा विषाणू आशियातूनच पसरत आहे. परंतु भारत, इंडोनेशिया, मलेशिया आणि जपानमधील हजारो माकडांच्या रक्ताच्या चाचण्या केल्या असता त्यांच्यामध्ये माकडपॉक्सच्या विरूद्ध प्रतिपिंड आढळले नाहीत. यामुळे शास्त्रज्ञ आश्चर्यचकित झाले, कारण वर्षांनंतरही त्यांना या विषाणूचा मूळ स्रोत सापडला नाही.

व्हायरस कुठून पसरला?

त्याचे गूढ 1970 मध्ये उकलले गेले, जेव्हा पहिल्यांदाच मानवाला याची लागण झाल्याचे आढळून आले. त्यानंतर काँगोमध्ये राहणाऱ्या एका 9 महिन्यांच्या मुलाच्या अंगावर पुरळ उठली. हे प्रकरण आश्चर्यकारक होते कारण 1968 मध्ये चेचक पूर्णपणे नष्ट झाले होते. नंतर या मुलाच्या नमुन्याची तपासणी केली असता त्यात मांकीपॉक्स असल्याचे स्पष्ट झाले.

मानवाला मंकीपॉक्सची लागण झाल्याच्या पहिल्या प्रकरणानंतर, जेव्हा अनेक आफ्रिकन देशांमध्ये माकड आणि गिलहरींची चाचणी केली गेली तेव्हा त्यांच्यामध्ये मंकीपॉक्स विरूद्ध प्रतिपिंड आढळले. यावरून, शास्त्रज्ञांनी असा अंदाज लावला की मंकीपॉक्सचा मूळ स्त्रोत आफ्रिका आहे. हा विषाणू आफ्रिकेतून आशियाई माकडांमध्ये पसरला असावा.

यानंतर, काँगोशिवाय, बेनिन, कॅमेरून, गॅबॉन, लायबेरिया, नायजेरिया, दक्षिण सुदानसह अनेक आफ्रिकन देशांमध्ये मानवांमध्ये मंकीपॉक्स विषाणूची अनेक प्रकरणे दिसू लागली.

हा विषाणू 2003 मध्ये पहिल्यांदा आफ्रिकेबाहेर पसरला. त्यानंतर अमेरिकेतील एका व्यक्तीला याची लागण झाल्याचे आढळून आले. त्यातच हा संसर्ग पाळीव कुत्र्यापासून पसरला होता. हा कुत्रा आफ्रिकन देश घाना येथून आणला होता. त्यानंतर सप्टेंबर 2018 मध्ये, त्याची प्रकरणे इस्रायल, मे 2019, यूके आणि डिसेंबर 2019 मध्ये सिंगापूर सारख्या देशांमध्ये समोर येऊ लागली. यंदा पुन्हा एकदा मंकीपॉक्सचा कहर सुरू झाला आहे. आतापर्यंत 75 देशांमध्ये 16 हजारांहून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली आहेत. मात्र, 50 वर्षांनंतरही मंकीपॉक्सच्या संसर्ग आणि प्रसाराबाबत अनेक अभ्यास केले जात आहेत.

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) च्या म्हणण्यानुसार, मंकीपॉक्स हा प्राण्यांपासून माणसांमध्ये पसरणारा आजार आहे. मंकीपॉक्स हा मंकीपॉक्स विषाणूच्या संसर्गामुळे होणारा दुर्मिळ आजार आहे.

मंकीपॉक्स ऐकल्यानंतर माकडांनी घाबरून जाण्याची गरज नाही, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. कारण एकदा का विषाणूचा संसर्ग माणसाकडून माणसात सुरू झाला की मग प्राण्यांची भूमिका खूप कमी होते.

तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, विषाणूचा मानवाकडून मानवाला आणि प्राण्यापासून मानवाला होणारा संसर्ग सामान्य आहे, परंतु मानवाकडून प्राण्यांमध्ये हा संसर्ग अत्यंत दुर्मिळ आहे. तरीही, घरातील एखाद्याला संसर्ग झाल्यास, पाळीव प्राणी त्यांच्यापासून दूर ठेवणे चांगले आहे, कारण पाळीव प्राणी घरातील इतर सदस्यांच्या संपर्कात असतात आणि संसर्ग पसरवू शकतात. आतापर्यंत, हा विषाणू माकडे आणि उंदरांद्वारे पसरतो, परंतु पाळीव प्राण्यांपासून संसर्गाची फारशी प्रकरणे आढळलेली नाहीत.